Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi

Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi, 1774 yılında İstanbul‘un Eyüp Sultan ilçesinde doğmuştur. Hacegandan Mehmed Emin Şükuhi Efendinin oğlu olup, III. Mustafa Han devri hekimbaşılarından Büyük Hayrullah Efendinin kızı tarafından torunudur. Hekimbaşı Abdülhak Mollanın ağabeyi, şair Abdülhak Hamid’in amcasıdır. Osmanlı Devletinde III. Selim ve II. Mahmut döneminde hekimbaşı olarak görev yapmıştır.

Mustafa Behçet Efendi, Süleymaniye Tıp Medresesini bitirerek hekim olmuştur.  Arapça, Farsça, İtalyanca, Almanca ve Fransızca olmak üzere 5 dil bilen öğrenerek bu dillerdeki tıp ve doğa bilimleri kitaplarından önemli tercümeler yapmıştır. Georges-Louis Leclerc Bouffon’a ait olan Doğa Tarihi (Histoire Naturelle) adlı 44 ciltlik fizyoloji kitabının 2 cildini Türkçe tercüme ederek; o döneme hakim olan tıp ve biyoloji anlayışının dışına çıkarak bir fizyoloji tercümesi gerçekleştiren ilk çalışma olmuştur. Mustafa Behçet Efendi tıp bilimine, yazdığı ve tercüme ettiği eserlerle de önemli bir katkı sağlamıştır. Sultan III. Selim’in sarayında 7 sene çalıştıktan sonra 1803 yılında çok genç yaşta Hekimbaşı olarak atanmıştır.

Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi

Hekimbaşı olarak görev yaptığı ilk yıllarda Kuruçeşme’de bulunan Rum okullarının içinde 1805 yılında “Rum Tıp Mektebi” ve Kasımpaşa’da 1806 yılında açılan “Tersane Tıbbiyesi” olmak üzere Osmanlı Devletinde modern tıbbı öğretecek iki okulun açılmasında Hekimbaşı olarak önemli katkısı olmuştur. Her iki okulunda tıpta modernleşme açısından önemli katkıları olacağı düşünülmüş ancak okullar kısa bir süre içinde kapanmıştır.

Tıbhane-i Amire’nin kuruluşu

Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi, 22 Aralık 1826 tarihinde Sultan II. Mahmud tarafından, yeni kurulan ordunun hekim ve cerrah ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla, bir tıp okulu açılmasını teklif etmiştir. Teklifinin uygun bulunması üzerine, 14 Mart 1827 tarihinde Şehzadebaşı’nda yeniçerilerden boşalan Tulumbacıbaşı konağında Tıbhane-i Âmire adı ile yeni bir tıp okulu açılmıştır.

Tıbhane-i Amire’nin ilk müdürü Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi

Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi, Tıbhane-i Amire’nin ilk müdürü olarak eğitime başlanmıştır. Mustafa Behçet Efendi’nin önerisi ile ordunun cerrah ihtiyacını karşılamak amacıyla; kısa süreli bir eğitimle Cerrah Sınıfı açılarak, Cerrahhane-i Mamure’nin açılmasını hazırlamıştır. Mustafa Behçet Efendi’nin önerisi ile ordunun cerrah ihtiyacını karşılamak amacıyla; kısa süreli bir eğitimle Cerrah Sınıfı açılarak, Cerrahhane-i Mamure’nin açılmasını hazırlamıştır. 1832 yılında Cerrahhane-i Mamure’nin kuruluşu ile birleştirilerek Tıbhane-i Amire ve Cerrahhane-i Âmire adını almıştır. Mustafa Behçet Efendi, tıp hocaları ve öğrencilerin şevkini artırmak ve tıp eğitiminin önemini vurgulamak amacıyla Sultan II. Mahmut’tan tıp hocaları ve öğrencilerine rütbe ve nişan verilmesini talep etmiş; bu talebinin kabul edilmesi ile Tıbbiye askeri bir okul düzenine girerek, rütbe ve nişanlarla ödüllendirilmiş bir okul halini dönüştürülmüştür.

Tıbhane-i Amire adı verilen, sonraları günümüze gelene kadar Darülfünun-i Osmani Tıp Fakültesi ve İstanbul Tıp Fakültesi olarak eğitimine halen devam etmektedir.

Eserleri

Hacca giden Müslümanlar için sağlık rehberi olarak Tertib-i Ecza adlı esere bir bölüm ekleyerek, 1817 yılında Türkçe basılan ilk tıp kitabını ortaya koymuştur. 1801 yılında Çiçek Aşısı, 1802 yılında Frengi Tedavisi Risalesi, Doğa Tarihi (Histoire Naturelle), Ruhiye Risalesi gibi eserleri tercüme ederek dilimize kazandırmış ve o dönemde mikrobu henüz keşfedilmemiş olan kolera hakkındaki epidemiyolojik müşahadelerini Kolera Risalesi‘nde yazmış, eser 1831 yılında Almanca olarak da yayınlamıştır. Mustafa Behçet Efendi, Jenner’in Aşı Risalesi, Yukan’ın Ameliyat-ı Tıbbiye, Burne’nin Hikmet-i Tabiiyye, Bouffon’un Marifet-i Arz ve Tercüme-i Hayvanat, Risale-i İllet-i Efrenc ve Abdurrahman Ceberti’nin Mazhar-üt-Takdis bi-Huruc-i Taifet-il-Fransis eserini Türkçe’ye kazandırmıştır.

Vefatı

Mustafa Behçet Efendi ilk nişan merasiminin yapıldığı 6 Mart 1834 tarihinin Mart ayı sonunda ani bir rahatsızlıkla hayatını kaybetmiş ve Üsküdar’daki Nasuhi dergahına defnedilmiştir.