Ana Sayfa / Şifahaneler

Şifahaneler

Şifahaneler; darüşşifa, maristan, bimarhane, darülafiye olarak adlandırılan, Selçuklular döneminde ortaya çıkan ve Osmanlı döneminde devam eden; halk sağlığı hizmeti ile tıp eğitiminin sürdürüldüğü iki ana işlevi olan yerler olarak görülmektedir.

Selçuklular döneminde şifahaneler; darülafiye, darülmerza, darüşşifa adları kullanılmış olup; Osmanlı döneminde darüşşifa ile beraber darüssıhha, şifahane, bimarhane ve tımarhane adları sık olarak kullanılmıştır.

Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde şifahaneler; Halk arasında ve sık olarak “tımarhane” kelimesinden bozulmuş “maristan” adının kullanıldığı, Farsça “malastan veya marastan“, Mısır’da “murustan“, Mağrib’de “morstan veya mestran” türemiştir. “Bimaristan“, Farsça “bimarhasta” kelimesi ile yer bildirmek için kullanılan “-istan” ekiyle türetilmiştir. Hekim Haris b. Kelede’nin tıp eğitimi gördüğü İran’da bulunan Cündişapür Hastanesi ve Tıp Okulu‘nun adı bimaristan olarak anılması Araplar tarafından bimarhane olarak benimsenmiştir.

Şifahaneler

Şifahaneler; sıhhat yurdu, şifaevi ve şifakapısı olarak da adlandırılmış olup; 19. yüzyıldan itibaren Avrupa’da inşa edilen modern sağlık kuruluşlarının tesisleri İngilizcede kullanılan “hospitalhastane” kelimesi “hospites” ziyaretçi anlamında olup; Ortaçağ’da hacıların konaklaması için yapılan “yer” anlamından türetilen “hospitality” kelimesi de “misafir severlik” anlamına gelmektedir. Türkçe’ye Farsça’dan geçmiş olan “hastahane” kelimesi ilk olarak 1876 yılında Ahmet Vefik Paşa tarafından yazılan “Lehçe-i Osmani” ile sözlüğe girerek kullanılmaya başlanmıştır.

Şifahaneler genel olarak birçoğu güçlü vakıflar bünyesinde kurulmuş olup devlet yönetimleri tarafından her dönem destek görmüştür.. Şifahanelerin ana amaçları; tıp eğitiminin yapılması ile kullanılan eğitim metodunun usta – çırak ilişkisi şeklinde olması ve bu kuruluşların kurumsallaşmış olmasına rağmen tıp öğrencilerine verilen mesleki belge hoca tarafından verilmiştir. Şifahanelerin kapıları hiç bir din, dil, ırk ve mezhep ayrımı gözetmeksizin Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı topraklarında insanlığa sağlık hizmeti vermiştir.

Osmanlı Şifahaneleri

Osmanlı Şifahaneleri

Osmanlı Şifahaneleri; Türk hâkimiyetinde olan ve Osmanlı Devleti’nin kurulduğu 1299 yılından başlayarak, son dönemlerine kadar sağlık hizmeti ve tıp alanında eğitimler veren kurumlardır. Osmanlı döneminde inşa edilen şifahaneler, Selçuklu döneminde inşa edilen şifahanelerle büyük ölçüde paralellik göstermektedir. Osmanlı Devleti döneminde Anadolu’da sağlık hizmeti veren kurumları bimarhane, darüşşifa ve şifahane olarak …

Oku »

Anadolu Selçuklu Şifahaneleri

Anadolu Selçuklu Şifahaneleri

Anadolu Selçuklu Şifahaneleri; Anadolu Selçuklu Devleti, tıp biliminde yaşadığı deneyim ve bilgilerini 1055 yılından başlayarak yüzlerce yıl devam eden Anadolu Tıbbı’nın Türkiye’deki bilimsel uzantısı olmuştur. Anadolu Selçuklu Devleti; 1075 – 1308 yılları arasındaki varlığı ile sağlık alanında yaptığı icraatlarıyla büyük bir uygarlık oluşturmuştur. Selçuklular, hüküm sürdüğü tüm büyük şehirlerin tamamında …

Oku »

Haseki Hürrem Sultan Darüşşifası

Haseki Hürrem Sultan Darüşşifası

Haseki Hürrem Sultan Darüşşifası; külliyenin en son parçası olarak İstanbul, Fatih – Aksaray – Suriçi‘nde Mimar Sinan tarafından 1550 yılında inşa edilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman‘ın eşi Haseki Hürrem Sultan‘a yaptırdığı Avratpazarı semtinde Mimar Sinan başmimar olduktan sonra ilk yaptığı eser; başlangıçta cami inşa edildikten bir yıl sonra medrese ve sıbyan …

Oku »

Kastamonu Yılanlı Darüşşifası

Kastamonu Yılanlı Darüşşifası

Kastamonu Yılanlı Darüşşifası; Selçuklu devleti vezirlerinden Muineddin Süleyman Pervane‘nin oğlu Mühezzibüddin Ali‘nin emri ile Pervaneoğulları Beyliği’nin baş mimarı Küherbaş‘ın gözetiminde mimar Kayserili Said tarafından 1272 yılında Kastamonu‘da inşa edilmiştir. Anadolu Selçuklu döneminin eserlerinden biri olan Yılanlı Darüşşifası; günümüze sadece girişindeki ihtişamlı Taç kapı kemeri kalıntısı ulaşabilmiştir. Selçuklu geleneğinin tüm özelliklerini …

Oku »

Konya Darüşşifası

Konya Darüşşifası

Konya Darüşşifası, Anadolu Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından 21 Ocak 1113 tarihinde Konya‘da inşa edilerek hizmet vermeye başlamıştır. Osmanlı Arşivi’nde vakfiye kayıtlarında; Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. İzzeddin Keykâvus, veziri Kadı İzzeddin ve Sultan Melikşah’ın; Konya surlarında Ertaş Kapısı olarak bilinen, Çaşniğir Kapısı dışında yer alan Hızır İlyas Zaviyesi vakfının yakınında Gömeç …

Oku »

Üsküdar Miskinler Tekkesi

Üsküdar Miskinler Tekkesi, Dedeler Mescidi veya Cüzzamhane olarak anılmakta olup; Yavuz Sultan Selim tarafından 1514 yılında Üsküdar‘da yaptırmıştır. Mescit, günümüzde Karacaahmet İbrahimağa Bulvarı üzerinde olup; İbrahim Ağa Çayırı‘na giderken sol tarafta bulunan 1811 yılında inşa edilen İsa Ağa Çeşmesi‘nin arkasında inşa edilmiştir. Miskinler Tekkesi mescidi ve odalarından günümüzde yok olmuş …

Oku »

Sultan Ahmed Darüşşifası

Sultan Ahmed Darüşşifası

Sultan Ahmed Darüşşifası; Osmanlı Devleti Sultanı I. Ahmed tarafından 1609 yılında inşaatına başlanan külliye, 1621 yılında tamamlanmıştır. Sultan I. Ahmed‘in Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa’ya 1609 yılında cami olarak inşasına başladığı, Sultan Ahmed Külliyesinin bir parçası olan darüşşifa; 1617 yılında Sultan Ahmed‘in yaşamını kaybetmesiyle kardeşi I. Mustafa’nın külliyeyi meydana getiren diğer …

Oku »

Çankırı Cemaleddin Ferruh Darülafiyesi

Çankırı Cemaleddin Ferruh Darülafiyesi

Çankırı Cemaleddin Ferruh Darülafiyesi; Selçuklu emirlerinden Atabey Cemaleddin Ferruh tarafından 7 Ekim 1235 tarihinde Çankırı’da inşa edilmiştir. Çankırı’nın güneyinde yer alan yapı, yüksek kayalık bir tepe üzerinde darüşşifa, darülhadis, türbenin güneyinde mevlevihaneden oluşan yapı topluluğundan günümüze sadece, türbe ve darülhadis bulunmaktadır. Darülafiye‘nin, 2011 yılındaki kazılarda sadece temelleri bulunmuş olan yapının; …

Oku »

Tokat Muineddin Süleyman Darüşşifası

Tokat Muineddin Süleyman Darüşşifası

Tokat Muineddin Süleyman Darüşşifası; halk arasında Bimarhane Tekkesi, Darüşşifa, Gökmedrese, Kırk Kızlar Medresesi ve Pervane Medresesi olarak da adlandırılan yapı şifahane olarak 13. yüzyılın son çeyreğinde inşa edilmiştir. Anadolu Selçuklu vezirlerinden Pervâne Muineddin Süleyman tarafından inşaatına başlanmış; 1277 tarihinde idam edilmesinden sonra, kızı ve aynı zamanda Sultan II. Mesud’un karısı …

Oku »

Topkapı Sarayı Şifahane ve Eczanesi

Topkapı Sarayı Şifahane ve Eczanesi

Topkapı Sarayı Şifahane ve Eczanesi; Topkapı Sarayının harem dairesi ve enderunun dışında kalan bölüm olan birun teşkilatına mensup 60 civarı sürekli olarak değişen hekim, göz hekimi (kehhal) ve cerrahların başı olan Hekimbaşı’nın da bulunduğu ve Hekimbaşı Odası veya Baş Lala Kulesi adıyla anılan şifahanedir. Topkapı Sarayı içinde hekimbaşı odasından başka …

Oku »

Mardin Eminüddin Maristanı

Mardin Eminüddin Maristanı

Mardin Eminüddin Maristanı, Şeyh Eminüddin Bimaristanı veya Şeyh Eminüddin Bimarhanesi olarak anılmakta olup;  cami, medrese, hamam, bimaristan ve çeşmeden oluşan külliye, Artukoğullarından Eminüddin Bey tarafından yaptırılmaya başlanmış olup, külliyenin inşaatı tamamlanmadan vefat etmiştir. Vefatı sonrası ağabeyi Artuklu Beyliğinin hükümdarı Necmeddin İlgazi külliyeyi tamamlayarak kardeşinin ismini vermiştir. Günümüzde de Mardin’de mevcut …

Oku »

Hafsa Sultan Darüşşifası

Hafsa Sultan Darüşşifası

Hafsa Sultan Darüşşifası kitabesine göre, Hicri 946 – Miladi olarak 1539 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından annesi Ayşe Hafsa Sultan adına yaptırılmıştır. Külliyenin mimarı Acem Ali, Darüşşifayı tamamlayamadan 1538 yılında yaşamını yitirmiştir. Külliyenin onarım gördüğü tarihlerde darüşşifanın da onarılmış olması mümkündür. Külliye ve Darüşşifa 1922 yılındaki Yunan İşgalinde yakılmış olup; …

Oku »

Melike Turan Melek Darüşşifası

Melike Turan Melek Darüşşifası

Melike Turan Melek Darüşşifası; Mengucekliler Beyliğinden Melike Turan Melek Sultan tarafından Ahlatlı Hürremşah‘a 1228 yılında Sivas, Divriği‘de yaptırılmıştır. Ahmed Şah tarafından özellikle darüşşifa ile külliye halinde inşa ettirilen cami; mimari ve tıp tarihi açısından evrensel niteliği olan bununla  birlikte Selçuklu dönemindeki sanat ve zanaat ortamının özelliklerini içeren önemli bir eserdir. …

Oku »

Gevher Nesibe Tıp Medresesi ve Darüşşifası

Gevher Nesibe Tıp Medresesi ve Darüşşifası

Gevher Nesibe Tıp Medresesi ve Darüşşifası; Anadolu Selçuklu Hükümdarı I. Gıyâseddin Keyhusrev tarafından kız kardeşi Gevher Nesibe Sultan‘ın verem‘e yakalanması sonucu, ölüm döşeğinde vasiyeti üzerine; çaresiz hastaları tedavi edebilecek hekimlerin yetişeceği bir medrese ve darüşşifa olarak 1205 yılında Kayseri‘de inşa edilmiştir. Kayseri’nin Gevhernesibe Mahallesi’nde bulunan ve günümüzde Erciyes Üniversitesi Tıp …

Oku »

Sivas Dârüssıhhası

Sivas Dârüssıhhası

Sivas Dârüssıhhası, Sultan I. İzzeddin Keykâvus’un 1218 yılında yaptırdığı sağlık kuruluşunun taç kapısı üzerindeki Arapça kitâbede dârüssıhha (sıhhat yurdu) yazılıdır. Halk bu kuruluşa Şifâiye Medresesi adını vermiştir. Sivas Dârüssıhhası’nın kuruluşundan sonraki yıllarda nasıl çalıştığı ve hangi hekimlerin görev aldığını bilinmektedir. Fatih devrinde, Sivas Dârüssıhhası’nın harap olduğu ve vakıf gelirlerinin dârüssıha …

Oku »

Toptaşı Bimarhanesi

Toptaşı Bimarhanesi

Toptaşı Bimarhanesi, Nurbanu Sultan tarafından Mimar Sinan‘a 1570-1579 yılları arasında inşa edilen Üsküdar Atik Valide Külliyesi’nin bir parçası olan; “Bimarhane-i Valide-i Atik” olarak da bilinen bu hastane, daha sonraları Sultan III. Selim döneminde süvari kışlası olarak kullanılmış; sonra da askeri hastane olarak kullanılmaya başlanmıştır. Toptaşı Bimarhanesi, İstanbul‘da 1865 yılında görülen …

Oku »

Yıldırım Darüşşifası

Yıldırım Darüşşifası

Yıldırım Darüşşifası, Bursa‘da Yıldırım Külliyesi’nde bulunan ve Yıldırım Beyazıt tarafından 1390-1394 yılları arasında inşa edilmiştir. Planları İvaz Paşa tarafından hazırlanan Darüşşifa‘nın Osmanlı Devletinin ilk hastanesidir. Yıldırım Darüşşifası, giriş kapısından girildiğinde iki yanına hastaların ilk müracaat ve bekleme odaları vardır. Tabiplere ve eczacılara İkişer oda tahsis edilmiştir. Avlunun ortasında havuz ve …

Oku »

Sultan II. Bayezid Külliyesi Sağlık Müzesi

Sultan II. Bayezid Külliyesi Sağlık Müzesi

Sultan II.Bayezid Külliyesi Sağlık Müzesi, Sultan II. Bayezid Külliyesi içindeki Darüşşifa bölümünde yer almaktadır. Külliye ise Fatih Sultan Mehmet‘in oğlu ve sekizinci Osmanlı Padişahı II. Bayezid tarafından yaptırılmıştır. Sultan II. Bayezid‘in Akkirman seferine çıkarken 1484 yılında temelini attığı, yapılar topluluğu 4 yıl kadar kısa bir süre içinde bitirilerek hizmete açılmıştır. Sitenin …

Oku »

Dâru’ş-şifa

Dâru'ş-şifa

İslâm dünyasında tıp eğitim ve öğretimi ile tedavinin birlikte yürütüldüğü müesseseler; “Dâru’ş-şifa“, “Dâru’t-tıb“, “Dâru’ş-sıhha“, “Dâru’l-merza“, “Şifahâne“, “Mâristan“, “Bimaristan“, “Dâru’l-afiye” ve “Bimarhane” gibi isimlerle anılmaktadır. İslam tarihinde tedavi amaçlı ilk teşkilatlı hastanenin, Emevi halifesi I. Velid tarafından 706 yılında Şam’da yaptırıldığı ve yine Emeviler devrinde Fustat‘da “Zukaku’l-Kanadil ” adı verilen bir …

Oku »

Amasya Bimarhanesi

Amasya Bimarhanesi

Amasya Bimarhanesi; yeşilırmak’a paralel olarak uzanan Mehmetpaşa caddesi kenarında medrese plan şemasında 1308 yılında inşa edilmiştir. Bimarhane’nin Arapça kitabesinden yapıyı, İlhanlı hükümdarı Sultan Olcaytu Mehmed Han‘ın karısı İlduş Hatun‘un kölesi olan Anber bin Abdullah ile Anadolu Emiri Ahmed Bey‘in inşa ettirdiği yazmaktadır. Yapının mimarı hakkında herhangi bir bilgi bulunmamakla beraber; …

Oku »

Süleymaniye Tıp Medresesi

Süleymaniye Tıp Medresesi

Süleymaniye Tıp Medresesi; Süleymaniye Külliyesini meydana getiren yapılar topluluğundan bir olan yapı, 1559 yılında İstanbul, Eminönü ilçesinde inşa edilmiştir. Külliye, onuncu Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman (I. Süleyman) tarafından dönemin en önemli mimarlarından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Daruşşifalar ile başlayan Osmanlı tıp eğitimi Edirne Darüşşifası ile bağımsız bir karakter kazanmış, tam …

Oku »

Fatih Darüşşifası

Fatih Darüşşifası

Fatih Darüşşifası, İstanbul’un fe­thi sonrasında Fatih Sultan Mehmed tarafından Mimar Atik Sinan‘a külliye ile birlikte; 1463 – 1470 yılları arasında inşa edilen ilk sıhhi müessesedir. Fatih Külliyesinin camii ve medreselerinden sonra, önde gelen birimle­rinden ve bir sağlık müessesesi olan darüşşifa;  16. yüzyılın ortalarına kadar o dönemin başkenti İstanbul‘a sağlık hizmetlerinin yanı sıra …

Oku »

Dâru’t-Tıb

Dâru’t-tıb

İslâm dünyasında tıp eğitim ve öğretimi ile tedavinin birlikte yürütüldüğü müesseseler; “Dâru’t-tıb“, “Dâru’ş-şifa“, “Dâru’ş-sıhha“, “Dâru’l-merza“, “Şifahâne“, “Mâristan“, “Bimaristan“, “Dâru’l-afiye” ve “Bimarhane” gibi isimlerle anılmaktadır. İslam tarihinde tedavi amaçlı ilk teşkilatlı hastanenin, Emevi halifesi I. Velid tarafından 706 yılında Şam’da yaptırıldığı ve yine Emeviler devrinde Fustat‘da “Zukaku’l-Kanadil ” adı verilen bir …

Oku »