Melike Turan Melek Darüşşifası

Melike Turan Melek Darüşşifası; Mengucekliler Beyliğinden Melike Turan Melek Sultan tarafından Ahlatlı Hürremşah‘a 1228 yılında Sivas, Divriği‘de yaptırılmıştır.

Ahmed Şah tarafından özellikle darüşşifa ile külliye halinde inşa ettirilen cami; mimari ve tıp tarihi açısından evrensel niteliği olan bununla  birlikte Selçuklu dönemindeki sanat ve zanaat ortamının özelliklerini içeren önemli bir eserdir. Bezemeleri ile dönemin taş yansıtan külliyenin kendine özgün bir yapısı bulunmaktadır.

UNESCO Kültür Mirası

Ulucami ile bitişik olan darüşşifa; ilk görünüşte bütün bir yapı olarak görünse de, darüşşifanın taçkapısı külliyenin ana girişi izlenimi vermektedir. Ulucami, her iki yapının ortak adı olup Anadolu’da bu özelliklerde bütünleşmiş başka bir eser bulunmamaktadır. Divriği Ulucami ve Darüşşifası, Anadolu Selçuklu camileri ve darüşşifaları 1985 yılında UNESCO Kültür Mirası listesine dahil edilmiştir.

Özellikli yapısı ile genel görünüşü; şifahane formunda planlanması, bununla birlikte iç mekanıyla ruh ve sinir hastalarının tedavisi için kullanılmıştır. Şifahane girişinde; sağlı sollu hasta odaları, küçük eyvanlar ve ana giriş kapısının tam karşısında büyük eyvan bulunmaktadır. Ahlatlı Hürremşah; özellikle büyük eyvanın inşasında yaptığı yelpaze motifleri ve tonoz işlemeleriyle birlikte mekanın akustiğini yakalamayı başarmıştır. Melike Turan Melek Darüşşifası Kur’an-ı Kerim okunması, tasavvuf musikisi icrası; mekanın ortasına yerleştirilen suyun havuza akarken ve tahliye olurken çıkarmış olduğu sesler; ruh ve sinir hastalarının tedavisinde kullanılması amacıyla tasarlanmıştır. Ayrıca darüşşifanın sağında ve solunda bulunan hasta odaları; seslerin içeride yatan hastaların ihtiyacını karşılayacak kadar iletilerek, hastaların tedavisi sağlanması amacıyla inşa edilmiştir.

Divriği Kalesi’nin güneyinde olan külliye; cami 1.280 m2, darüşşifa 768 m2 olmak üzere toplamda 2048 m2 dikdörtgen alan üzerindedir. Darüşşifa, caminin 3/5’i kadar olup; aynı zamanda darüşşifanın kendi alanının 1/3’ü kadar bir asma katı bulunmaktadır.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi

Evliya Çelebi Seyahatnamesinde ayrıca “övmede diller âciz kalır” diye belirttiği; Divriği Ulucami, Darüşşifası ve aynı zamanda şehitlik-türbesi ile külliyenin günümüze kadar gelen en önemli kısımlarıdır.

Melike Turan Melek Darüşşifası‘nın batısında kalan taç kapıda bulunan Arapça inşa kitabesinde; “Bu mübarek dârüşşifanın yapılmasını Allah’ın rızasını yerine getirmek isteğiyle kutlu Melik Fahreddin Behramşah’ın kızı bağışlanmaya muhtaç, adaletli Melike Turan Melek buyurdu. Allah kabul etsin, âmin. 626 yılının 1. ayında (1228).” Darüşşifada ikinci kitabe ise büyük eyvanın arka kemerinin altında iki parçalı taş üzerinde, başmimarın kitabesi. “Ahlatlı Hûrşad’ın eseridir.” diye yazılıdır.

Aynı zamanda dönemin ünlü tabiplerinden, ruh hekimi, bilgin ve botanist Abdüllatif el-Bağdadi; Behramşah’ın sarayında konuk olduğu süre içinde Melike Turan Melek’i darüşşifa ile ilgili bazı teşvik edici önerilerde bulunduğu tahmin ediliyor.