Osmanlı Şifahaneleri

Osmanlı Şifahaneleri; Türk hâkimiyetinde olan ve Osmanlı Devleti’nin kurulduğu 1299 yılından başlayarak, son dönemlerine kadar sağlık hizmeti ve tıp alanında eğitimler veren kurumlardır.

Osmanlı döneminde inşa edilen şifahaneler, Selçuklu döneminde inşa edilen şifahanelerle büyük ölçüde paralellik göstermektedir. Osmanlı Devleti döneminde Anadolu’da sağlık hizmeti veren kurumları bimarhane, darüşşifa ve şifahane olarak anılmış olmasına rağmen; genel anlamda “şifa yurdu” anlamında olan darüşşifa adı sık olarak tercih edilmiştir. 1299 – 1922 yılları arasında varlığı ile sağlık alanında 19. yüzyılın ortalarından itibaren önemli sağlık yatırımları yaparak günümüzde kullanılan hastane kavramını yerleştirmiştir.

Aynı zamanda sıhhi müesseselerin kaynak kurumları büyük ölçüde vakıf gelirleriyle hizmet vermiş olan şifahaneler; Osmanlı Devleti, Selçuklu Devrinden kalan vakfiyeleri değiştirmeyerek özellikle şifahane yapılmayan yerlerde bu nitelikte sağlık kuruluşları yaptırmıştır. Anadolu Tıbbı‘nın Türkiye’deki bilimsel uzantıları olan Şifahaneler; tıp biliminde yaşanılan deneyim ve bilgilerin temelini oluşturmuştur.

Osmanlı’nın kurduğu ilk şifahane, Osmanlı Devleti’nin dördüncü padişahı Yıldırım Bayezid tarafından Bursa Yıldırım Beyazıt Külliyesi’nin içinde yer alan, 1394 – 1399 yılları arasında inşa edilen Yıldırım Darüşşifası‘dır. Osmanlı döneminde inşa edilen ilk şifahane ve tıp eğitimlerinin başladığı ilk yerlerden biri olarak kabul edilen Yıldırım Darüşşifası‘nın planları, dönemin devlet adamı ve mimarlarında Hacı İvaz Paşa tarafından hazırlanmıştır.

Bununla birlikte Selçuklu ve Osmanlı döneminde inşa edilen Şifahaneler; mimari yapısı genel olarak birbirine benzer özellikte eyvanlı ve revaklı avlulu medrese şeklinde inşa edilmiştir. Ne var ki, Selçuklu döneminde büyük gösterişli ve sağlam yapılar olarak göze çarparken; Osmanlı dönemi mimarileri genellikle daha işlevsel ve ince hatlı yapılar olarak kendini göstermektedir. Şifahaneler arasındaki bir diğer fark, kapsamlı anlayış ve sanat yorumu ile yapılmış olan Osmanlı şifahaneleri; çoğunlukla bir bütün olarak inşa edilen medrese, cami, hamam gibi yapıların bir bütünü “külliye” olarak adlandırılmıştır. Ayrıca Osmanlı Şifahaneleri, yatarak tedavinin yanında haftada iki gün karşılıksız poliklinik hizmeti sunan sağlık kuruluşlarıdır.

Osmanlı Darüşşifaları

• Amasya Bimarhanesi
• Bezmialem Gureba-i Müslimin Hastahanesi
• Fatih Darüşşifası
• Hafsa Sultan Darüşşifası
• Haseki Hürrem Sultan Darüşşifası
• Süleymaniye Tıp Medresesi
• Sultan Ahmed Darüşşifası
• Sultan II. Bayezid Darüşşifası
• Topkapı Sarayı Şifahane ve Eczanesi
• Toptaşı Bimarhanesi
• Üsküdar Miskinler Tekkesi
• Yıldırım Darüşşifası

Balkan Şifahaneleri

Makedonya ve Macaristan’da Osmanlı döneminde şifahaneler inşa edildiği; ancak günümüze kadar hiç birinin ulaşmadığı tespit edilmiştir. Özellikle T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivlerinin yanı sıra; Makedonya ve Macaristan’nın Milli Arşivleri ve vakıf kuruluşları incelenmiştir. Vakfiye ve defter kayıtlarında 10 tane şifahane olduğu ve ne yazık ki,  Osmanlı hâkimiyetini kaybetmesinin ardından Türk eserlerinin çoğunun yıkıldığı tespit edilmiştir.