Kırımlı Dr. Aziz İdris Bey

Kırımlı Dr.Aziz İdris Bey, Kırımlı Aziz Bey veya Aziz Kırimi; 1840 yılında İstanbul’da doğmuştur. Tıp Bilim İnsanı, Osmanlı Hekimi, Türk Kızılay ve Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye kurucusudur.

Kırımlı Aziz Bey 1840 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Babası Kırımlı İdris Efendi’dir. Osmanlı Devleti döneminde tıp dilinin Türkçe olmasında önemli katkılar yapmıştır. Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye (Türkiye Tıp Akademisi)’nin kuruluşuna ve Türk Kızılayı‘nın temelini oluşturan “Mecruhin ve Marday-ı Askeriye İmdat ve Muavenet Cemiyeti” (Asker, Hasta ve Yaralılara İmdat ve Yardım Derneği)’nin kuruluşuna katkılarda bulunmuştur.

Mümtaz Sınıf

Tıbbiye Nazırı Cemaleddin Efendi 1857 yılında “Mümtaz Sınıf” adı verilen özel bir sınıf açarak Türkçe tıp eğitimi için dil çalışmalarını başlatmıştır. 1857 yılında başlayan ve iki yıl süren uygulama devam ederken bu özel sınıfta yer alan Kırımlı Dr. Aziz İdris Bey, 1859 yılında Tıbbiye Nazırlığı’na getirilen Hayrullah Efendi’nin Mümtaz Sınıfı kapatmasının ardından sınıf dağıtılınca arkadaşları ile “Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmani” adlı gizli bir örgüt kurarak bilim dilinin Türkçe olması için mücadele etmiştir. Fransızca öğretim yapan Askeri Tıbbiye’de 1871 yılından başlayarak öğretim dili Türkçe olmuştur. Kırımlı Dr. Aziz İdris Bey, Askeri Tıbbiye’yi (Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane) 1866 yılında kolağası rütbesiyle mezun olmuştur.

Kırımlı Dr. Aziz Bey, okulda Emraz-ı Dahiliye (İç Hastalıkları) muallim muavinliğine getirilmiştir. Dr. Aziz İdris Bey ve arkadaşları, çabaları sonucunda 1867 yılında Osmanlı Devletinin ilk sivil tıp okulu “Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye” kurulmuştur. Binbaşı rütbesinde olan Dr. Aziz İdris Bey, okulun ilk sene derslerin çoğunu o üstlenerek; Emraz-ı Umumiye (Genel Hastalıklar), Hikmet-i Tabiiye (Fizik), Kimyâ-yı Tıbbî (Tıp Kimyası) ve Emraz-ı Dahiliye derslerini Türkçe vermiştir.

Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye

Kırımlı Dr. Aziz İdris Bey‘in Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye‘nin kurucu üyelerden birisi olduğu için gerçekleştirdiği faaliyetler oldukça dikkat çekmiştir.  Kırımlı Dr. Aziz İdris Bey, Cemiyet’in başkanlığına kadar yükselmiş ve sonrasında üç defa başkan olarak seçilmiştir.

Türk Kızılayı

Kırımlı Dr. Aziz İdris Bey, Türk Kızılayı‘nın temelini oluşturan “Mecruhin ve Marday-ı Askeriye İmdat ve Muavenet Cemiyeti” (Asker, Hasta ve Yaralılara İmdat ve Yardım Derneği)’nin kuruluşunda da önemli bir rol oynamıştır. Cemiyetin kurulduğu 11 Haziran 1868 tarihi, Türk Kızılayı’nın kuruluş günü kabul edilmektedir. 1874 yılında faaliyetlerini durduran Cemiyet, 1876 yılında yeniden faaliyetlerinin yürütülmesi için önemli çalışmalarda bulunarak tekrar aktif bir rol almıştır. Uluslararası Kızılhaç Örgütü‘ne bağlı derneğin sembol olarak Kızılhaç yerine Kızılay‘ı kullanmasını önermiş ve Kızılay amblemini çizmiştir. Dernek tüzüğünün hükümet tarafından onaylanıp resmen kurulması haç yerine hilal sembolünün kullanılması ile mümkün olmuştur.

Kitapları

Fransızca Tıp Sözlüğü çevirisi ve Türkçe tıp kitabı yazmak için çalıştı. Türkçe tıp literatürünün oluşmasına önemli katkıları olan Kırımlı Dr. Aziz İdris Bey‘in ders kitabı olarak 1868 yılında 2 cilt olarak basımı yapılan Kimyâ-yı Tıbbî, o tarihe kadar Türkçe yazılmış en geniş inorganik kimya kitabıdır. Kitabın 68 sayfalık önsözü de, kimya tarihi üzerine Türkçe yayımlanmış en önemli çalışma olmuştur. Yapıtın birinci cildinde ametaller, ikinci cildinde de metaller anlatılmaktadır. Hastalıkların tanımları, nedenleri, belirtileri ve tanı yöntemlerini konu alan 1871 yılında yayımlanan İlm-i Emraz-ı Umumiye; ırklar, yetenek, huy ve beceri konusunda bazı bilgileri de içermekte olup, kitabın sonundaki “Feth-i Meyyit” bölümünde otopsi tekniği açıklanmıştır. Pierre-Hubert Nysten’in yazdığı  Lugat-ı Tıbbiye‘yi 1873 yılında arkadaşlarıyla birlikte çevirerek Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye adına yayımlayan Dr. Aziz İdris Bey’in ayrıca Mecmua-i Fünuri de yayımlanmış yazıları bulunmaktadır.

Kırımlı Dr. Aziz İdris Bey son dönem Osmanlı hekimlerinden olup; üretken ve etkili bir hekim ve tıp bilim insanı olu; öğrencilik yıllarından itibaren dikkat çekici çalışmalar ve faaliyetler içerisinde bulunmuştur.

Vefatı

Kırımlı Dr.Aziz İdris Bey 1878 yılında, 38 yaşında genç ve verimli olduğu bir dönemde akciğer vereminden yaşamını yitirmiştir. Edirnekapı’da toprağa verilmiş olmasına rağmen, bölgede yeni yol çalışmaları sırasında mezarı kaybolmuş olup; yerine 2012 yılında Eyüp ilçesi Defterdar Camii avlusunda Kızılay tarafından sembolik bir anıt mezar yapılmıştır.