İlaç

İlaç, canlı hücre üzerinde meydana getirdiği tesir ile birlikte bir hastalığın teşhisi, iyileştirilmesi ya da belirtilerinin azaltılmasının yanı sıra tedavisi veya hastalıktan korunması amacıyla ilaç firmaları tarafından hazırlanarak eczanelerde bulundurulan farklı uygulama yöntemleri ile doğal, yarı sentetik ve sentetik kimyasal preparatlardır.

Tıp biliminde kullanılan ve biyolojik etkinliği olan saf kimyasal madde veya ona eşdeğer bitkisel veya hayvansal kaynaklı, standart miktarda aktif madde içeren bir karışımdır. İlaç firmaları tarafından özellikle ticari olarak patentli üretilen; etken maddesinin patent süresi dolan veya bir çok ilaç firması tarafından üretilebilen ilaçlara jenerik ilaçlar adı verilmektedir. İlaçlar uygulama yolu, kimyasal özellikleri ve bunun yanında etkilediği biyolojik sistemlere göre sınırlandırılmaktadır.

İlaçların sınıflandırılması 1976 yılında Norveç İlaç Komitesi tarafından ilaç istatistikleri Anatomik Terapötik Kimyasal Sistem Sınıflaması veya kısa adı ATC/DDD metodolojisini kullanarak yayınlamıştır. Böylelikle 1981 yılında Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi, ATC/DDD sisteminin uluslararası ilaç kullanımı araştırmalarında kullanılması önerisi üzerine 1982 yılında merkezi Oslo’da bulunan DSÖ İlaç İstatistik Metodolojisi İşbirliği Merkezi kurulmuştur. İlaçların etki ettikleri organ veya sisteme, iyileştirici yönüne ya da kimyasal karakteristiklerine göre farklı gruplara bölünerek daha güvenilir ve geniş kullanım alanına sahip sınıflandırma sistemi kullanılmaktadır.

İlaçlar; enteral adı verilen sindirim kanalı aracıyla kana geçiş yolu ve parenteral adı verilen enjeksiyon ya da buğuseptil gibi ilaç alma yolları bulunmaktadır.

İlaç iki ana taşıyıcı sistemden meydana gelmektedir: 

Drog – Etkin Madde: Canlıda en yararlı fizyolojik etki gösteren, tedavi edici dozlar içinde her türlü doğal veya sentetik madde karışımıdır.

Sıvağ – Taşıyıcı: Etkin maddenin kolay yolla alınabilmesi veya iyi doze edilebilmesi için katılan fizyolojik etkisi olmayan glukoz, parafin, gliserin gibi kimyasal maddelerdir.

İlaçlar tesirlerini iki şekilde göstermektedir:

Lokal Tesir: İlacın tatbik edildiği bölgede meydana getirdiği tesir.

Sistemik Tesir: İlacın kana karışıp dokulara yayıldıktan sonra organizmada meydana getirdiği tesir.

Kelime Kökeni

İngilizcede, “drug – ilaç” isminin, fıçılarda kuru madde olarak korunan şifalı bitkilere atıfta bulunarak, muhtemelen “kuru varil” anlamına gelen Orta Hollandaca’dan “droge – vate” kelimesinden türetilen veya Eski Fransızca “drogue” den geldiği düşünülmektedir.

Türkçede, Arapça kökünden gelen “ˁilāc, علاج – ilaç, derman, tedavi veya çare” yeni Osmanlıca sözcüklerden gelmektedir. Tarihte en eski Osmanlıca kaynak 12. yüzyılda Edib Ahmed bin Mahmud Yüknekî tarafından yazılan Atebetü-l Hakayık adlı eserde özellikle “ˁilāc” sözcüğü yer almaktadır.

 

İLAÇ

İlaçların Sınıflandırılması

Farmasötik ilaçlar genellikle farmakolojik özelliklerine bağlı olarak kimyasal yapıları, biyolojik hedefe bağlı etki mekanizması ile ilgili etki ettigi bölgeye sahip olarak hastalığı tedavi etmek için kullanılan ilaç gruplarıdır. İlaç sınıflandırma sistemi olan ATC sistemi içinde ilaç sınıflarına atayan alfanümerik ATC kodu atamasının yanı sıra ilaçları çözünürlük, geçirgenlikleri ve bununla birlikte absorpsiyon özelliklerine göre biyofarmasötik sınıflandırma sistemi olarak iki ana sınıflandırma sistemi bulunmaktadır.

Farmasötik Şekillerine Göre İlaçların Sınıflandırılması:

a) Katı İlaç Şekilleri

b) Sıvı İlaç Şekilleri

c) İki Fazlı Sistemler

d) Yarı Katı İlaç Şekilleri

e) Aerosoller

f) Parenteral Preparatlar

g) Radyofarmasötikler

h) Kontrollü Salım Sistemleri

i) Diğer Preparatlar

j) Pansuman ve/veya Cerrahi Malzemeler

a) Katı İlaç Şekilleri

Tozlar

Granüller

Mikropelletler

Mikropartiküller

Pastiller

Tabletler

• Kaplı Tabletler
• Kapsız Tabletler
• Efervesan Tabletler

Drajeler

Kapsüller

• Sert Jelatin Kapsüller
• Yumuşak Jelatin Kapsüller

b) Sıvı İlaç Şekilleri

Çözeltiler

• Aromatik Sular
• Şuruplar
• Posyonlar
• Eliksirler
• Kollatuvarlar

c) İki Fazlı Sistemler

• Süspansiyonlar
• Emülsiyonlar
• Gliseroller
• Liminentler
• Musilajlar

d) Yarı Katı İlaç Şekilleri

• Merhemler
• Supozituvarlar
• Ovüller
• Jeller

e) Aerosoller

• Çözelti
• Süspansiyon
• Emülsiyon
• Yarı Katı Sistemler
• Katı Sistemler

f) Parenteral Preparatlar

Enjeksiyon Yolu ile Verilenler

• Çözeltiler (tek doz, çok doz ve/veya büyük hacim)
• Süspansiyon
• Emülsiyon
• Kuru toz

İmplantlar, Pelletler

g) Radyofarmasötikler

h) Kontrollü Salım Sistemleri

• Nano ve mikropartiküller
• Lipozomlar
• Transdermal Sistemler
• Vajinal sistemler
• Tabletler (Matriks, sişme kontrollü, mukozaya yapışan)
• Mini pompalar
• Oküler Sistemler
• Nasal Sistemler
• Bukkal Sistemler
• Rektal Sistemler

i) Diğer Preparatlar

• Göz Preparatları
• Kulak Preparatları
• Burun Preparatları

j) Pansuman ve Cerrahi Malzemeler

Flasterler

• Etken madde içeren flasterler
• Etken madde içermeyen flasterler
• Yakılar

Tedavi Gruplarına Göre İlaçların Sınıflandırılması

a) Antibiyotikler ve Kemoterapötikler

b) Kalp – Damar Sistemi İlaçları

c) Su – Tuz ve Asit – Baz Dengesini Etkileyen İlaçlar ve Diüretikler

d) Solunum Sistemi İlaçları

e) Santral Sinir Sistemini Etkileyen İlaçlar

f) Endokrin Sistemi Etkileyen İlaçlar

g) Otakoidler ve Antihistaminikler

h) Vitaminler, Minareller ve Kombinasyonları

i) Antianemik İlaçlar

j) Sindirim Sistemi İlaçları

k) Dermatolojik İlaçlar

a) Antibiyotikler ve Kemoterapötikler

• Amfenikoller
• Aminoglikozidler
• Antiamibik ve Diğer Antiprotozoal İlaçlar
• Antianaerobik İlaçlar
• Antifungaller
• Antihelmintik İlaçlar
• Antimalaryal İlaçlar
• Antineoplastik İlaçlar
• Antiseptikler ve Dezenfektanlar
• Antistafilokokal İlaçlar
• Antitüberküloz İlaçlar
• Antviral İlaçlar
• Beta-laktam Antibiyotikler: Penisilinler, Sefalosproinler, Karbapenemler, Monobaktamlar
• Ektoparazitlere Karşı Kullanılan İlaçlar
• Fluorokinolonlar
• İmmunomodülatör İlaçlar
• Lepraya Karşı Kullanılan İlaçlar
• Makrolid ve Linkozamid Antibiyotikler
• Polipeptid Yapılı Antibiyotikler
• Sülfonamidler, Ko-trimoksazol, Trimetoprim
• Tetrasiklinler
• Üriner Enfeksiyon Tedavisi İlaçlar

b) Kalp – Damar Sistemi İlaçları

• Antianjinal İlaçlar
• Antiaritmik İlaçlar
• Antihipertansif İlaçlar
• Antitrombotik İlaçlar: Antikoagülanlar, Antitormbositik İlaçlar, Trombolitik İlaçlar
• Hemostatik İlaçlar ve Replasman İçin Kullanılan Hemostatik Kan Ürünleri
• Hipolipidemik İlaçlar
• Kalp Yetmezliği’ne karşı kullanılan ilaçlar
• Periferik Vazodilatörler
• Plazma Hacmini Genişleten Solüsyonlar, Kan ve/veya Plazma Ürünleri

c) Su – Tuz ve Asit – Baz Dengesini Etkileyen İlaçlar ve Diüretikler

d) Solunum Sistemi İlaçları

• Antitusif İlaçlar
• Bronkodilatör İlaçlar ve Diğer Antiastmatik İlaçlar
• Ekspektoran İlaçlar
• Oksijen ve Diğer Tedavi Gazları
• Sürfaktanlar

e) Santral Sinir Sistemini Etkileyen İlaçlar

• Antidepresan ve/veya Antimanik İlaçlar
• Antiepileptik İlaçlar
• Genel Anestezikler
• Hipnosedatifler
• Lokal Anestezikler
• Narkotik Analjezikler
• Nonsteroidal Antiinflamatuvar İlaçlar veya Narkotik Olmayan Analjezikler
• Nöroleptik İlaçlar
• Nöromuskuler Bloke Edici İlaçlar
• Parkinson Hastalığı’nın ve Diğer Hareket Bozukluklarının Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
• Santral Etkili Kas Gevşeticiler

f) Endokrin Sistemi Etkileyen İlaçlar

• Androjenler, Anabolik Steroidler ve Antiandrojenik İlaçlar
• Estrojenler, Projestinler ve Antagonistleri veya Hormonal Kontraseptifler
• Hipofiz ve Hipotalamus Hormonları
• İnsülin, Oral Antidyabetikler ve Diğer
• Kortikosteroidler, Kortikosteroid Antagonistleri ve ACTH
• Tiroid İlaçları: Tiroid hormonları, Antitiroid İlaçlar, Tirotropin ve Protirelin
• Kalsiyotropik İlaçlar: Paratiroid Hormonu, D vitamini, Kalsitonin, Bifosfonatlar ve Diğer

g) Otakoidler ve Antihistaminikler

h) Vitaminler, Minareller ve Kombinasyonları

i) Antianemik İlaçlar

j) Sindirim Sistemi İlaçları

• Antidiyareik İlaçlar
• Antiemetik İlaçlar
• Antikolinesterazlar
• Antispazmodikler
• Dijestanlar
• Koleretik ve/veya Kolagog İlaçlar
• Laksatif ve/veya Pürgatifler
• Peptik Ülser Tedavisinde Kullanılan İlaçlar

k) Dermatolojik İlaçlar

İlaçlar uygulama şekillerine göre:

Oral Olarak Kullanılan İlaç Şekilleri

• Aromatik Su
• Damla
• Dekoksiyon
• Efervesan Granül
• Efervesan Toz
• Ekstre
• Eliksir
• Emülsiyon
• Enva
• Gliserit
• Granül
• İnfüzyon
• Jel
• Kapsül
• Magma
• Mellit
• Mikstür
• Müsilaj
• Oleoresin
• Oral Toz Preparatlar
• Pastil
• Pellet
• Pilül
• Solüsyon
• Süspansiyon
• şurup
• Tablet
• Tentür

Haricen Kullanılan İlaç Şekilleri

• Burun
• Eliksirler
• Göz
• İlaçlı Flasterler
• Kremler
• Kulak İlaçları
• Lavmanlar
• Losyonlar
• Merhemler
• Patlar
• Supozituarlar -veya Fitil
• Transdermal İlaçlar

Parenteral Olarak Kullanılan İlaçlar

• Ampul
• Dializ Solüsyonu
• Enjeksiyon Preparatları
• Flakon
• Perfüzyon Solüsyonu
• Steril Emülsiyonlar
• Sterıl Solüsyonlar
• Steril Sular
• Steril Süspansiyonlar

İlaçlar içerdikleri etken madde sayısına göre iki gruba ayrılır:

• Yalın – Simple İlaç Şekilleri : Tek etken madde içerenler
• Karışım – Compose İlaç Şekilleri: Birden çok etken madde içerenler

İlaçlar, aynı zamanda içerdikleri etken madde miktarına göre de gruplandırılmakta olup; aynı etken maddelerle değişik doz ya da farklı farmasötik şekillerde hazırlanmaktadır. İlaçlar, ayrıca yetişkin ve çocuklar için pediatrik ilaç hazırlanabilmektedir.

İlaçlar kullanılışa bağlı ek olarak, dahilen ve haricen kullanılanlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

İlaçların Uygulandıkları Yere Göre Sınıflandırılması

• Burun için Nasal İlaçlar
• Göz için Oftalmik İlaçlar
• Kulak için Otik İlaçlar
• Rektum için Rektal İlaçlar
• Vajina için Vajinal İlaçlar

Eczacılık teknolojisi bakımından formüllerine, hazırlanış tekniklerine ve fiziksel özellikleri başta olmak üzere soğukta ve sıcakta hazırlanan ilaçlar; iki fazlı ve solüsyonla hazırlanan farmasötik formüller ile aynı zamanda katı ve yarı katı şekilli farmasötikler olarak gruplandırılmaktadır.

İlaçlar, ayrıca eczanede bulunma ve reçetede yazılış şekillerine göre; majistral, ofisinal ve bunun yanında müstahzar ilaç olarak hazırlanmaktadır.

İlaçların Hazırlanma Şekli

Majistral İlaç: Doktor tarafından reçeteye yazılan ve bununla birlikte eczanelerde eczacılar tarafından formüllü etken madde ve miktarlarına göre hazırlanan yapma ilaç şeklidir.

Ofisinal İlaç: İlaçların doz, formül ve kullanımlarını içeren listelere ait bilgilerin bulunduğu bir dizi kağıt olan kodeks ve farmakope’de belirlenen formüller ile eczanelerde eczacılar tarafından doktor reçetesine göre hazırlanan veya hazır bulundurulan ilaçlardır.

Müstahzar İlaç: Endüstriyel ilaç kuruluşları tarafından yasal yükümlülükleri Sağlık Bakanlığından alınan ruhsatla standart biçimde üretilerek özel isim ve bunun yanında ambalaj içinde kullanıma hazır olarak satışa sunulan ilaçlardır.

İlaçların Reçeteleme Şekilleri

Kırmızı Reçete İlaçlar Yeşil Reçete İlaçlar Mor Reçete İlaçlar Turuncu Reçete İlaçlar Kontrole Tabi İlaçlar Reçeteli Satılan İlaçlar Reçetesiz Satılan İlaçlar

İlaçların Saklama Koşulları

Bununla birlikte bir çok ilaç oda sıcaklığında saklanabilmekte olup; ayrıca soğuk zincirlerde 2 – 8 derece arasında, ışık almayan ortamlarda ve kuru yerde saklanması gereken ilaçlar bulunmaktadır.

İlaçlar ülke koşullarına göre endüstriyel ilaç üreticileri tarafından hızlandırılmış deneylerle yüksek ısı ve bunun yanında nem denemeleri ile ilacın kalitesini belli bir tarihe kadar güvence altına almak için İlaçların Son Kullanma Tarihleri belirlenmektedir.

İ L A C I N T A R İ H Ç E S İ