Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, T.C. Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi adıyla 17 Mayıs 1928 tarihinde kurulmuştur.

Hıfzıssıhha Enstitüsü ve Hıfzıssıhha Mektebi olarak da bilinen Hıfzıssıhha Müessesesi; halkın sağlığının korunması ve temel laboratuvar hizmetleri yürütmek amacıyla Türkiye Cumhuriyetinin ilk Halk Sağlığı Laboratuvarı olarak faaliyetlerine başlamıştır.

İstanbul’daki Bakteriyolojihane-i Şahane kurumsal kimliğini kaybetmesi üzerine tüm birimleri Hıfzısıhha Enstitüsüne nakledilmesiyle birlikte Ankara’da ulusal referans laboratuvarı olmuştur.

Hıfzıssıhha Enstitüsü, Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında, hızlı yayılan enfeksiyon hastalıkları ile mücadele etmiştir. İlk önce vücut yüzeyinde ve çevresinde yerleşmiş, yalnız bir türe özgü laboratuvarlar olarak faaliyetlerine başlanmıştır. Enstitü, daha sonra 1950’li yıllarda Türk halk sağlığının korunmasında laboratuvar hizmetlerinin Türkiye genelinde yaygınlaştırılmasını başlatmıştır. Enstitü, 16 ilde bölgesel düzeyde hizmet vermek amacıyla şubeler açmıştır.

Hıfzıssıhha Mektebi, Sıhhat ve İçtimaî Muavenet Vekâleti bünyesinde programlar düzenlemeye başlamıştır. Program çerçevesinde; doktor, eczacı, kimyager ve sağlık memurlarına genel veya bireysel olarak sağlıklı yaşamak için alınması gereken önlemler aktarılmıştır.  Memur olanların genel, kişisel ve idari görevlerine ait uygulamalı ve kurumsal olgunlaşma öğretimi yapmıştır. Program, bilimsel konulara ait konferans ve yayınlar yapmak amacıyla hizmetlerine devam etmiştir..

Dünyada ve Türkiye’de 1960’lı yıllarda yaşanan büyük epidemiler neticesinde, İran ve Irak’ta ortaya çıkan kolera salgını sonrasında, epidemileri önlemeye yönelik çalışmalar yapmıştır. Bunun ardından  Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve Teşkilat ve Memurları Kanunu; Kanun Hükmünde Kararname ile Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün “Halk Sağlığı Laboratuvarları Kuruluşu Hakkında Genelge” doğrultusunda 1967 yılından itibaren Halk Sağlığı Laboratuvarları kurulmaya başlanmıştır.

Refik Saydam Hıfzıssıhha ile ilgili en son yapılan değişiklik ise 14 Aralık 1983 tarihinde olmuştur. Kanun Hükmünde kararname ile kurumun adı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı olarak değiştirilmiştir. Hıfzıssıhha, T.C. Sağlık Bakanlığı bünyesinde Türkiye Halk Sağlığı Kurumu bünyesinde altı bölümden biri olarak hizmet vermiştir.

Hıfzıssıhha Enstitüsü İlk Hizmetleri

• 1931 Yılında: Bacillus Calmette-Guerin – BCG veya Verem Aşısı üretimi başlamıştır.
• 1932 Yılında: Hıffisıhha Enstitüsü, serum üretiminde Türkiye ihtiyaçlarını karşılaması ile birlikte Serum ithali durdurulmuştur.
• 1933 Yılında: Kuduz Aşısı üretimi başlamıştır.
• 1934 Yılında: Hıffisıhha Enstitüsü, İstanbul Aşıhanesini bünyesine katmıştır.
• 1934 Yılında: Türkiye ihtiyaçlarını karşılayacak Çiçek Aşısı üretimi başlamıştır.
• 1942 Yılında: Tifüs Aşısı ile Akrep Serumu üretimi başlamıştır.
• 1948 Yılında: Boğmaca Aşısı üretimi başlamıştır.
• 1948 Yılında: İnfluenza Virüsü ve New-Castle Virüsü ile birlikte Tavuk Vebası araştırmaları başlamıştır.
• 1950 Yılında: İnfluenza Laboratuvarı‘nda İnfluenza Aşısı üretimi başlamıştır.
• 1950 Yılında: Dünya Sağlık Örgütü, İnfluenza Laboratuvarını Uluslararası Bölgesel İnfluenza Merkezi olarak tanınmıştır.
• 1958 Yılında: Bel Soğukluğu – Frengi, Enstitü bünyesinde modern yöntemlerle teşhisi başlamıştır.
• 1965 Yılında: Kuru Çiçek Aşısının üretimi başlamıştır.
• 1970 Yılında: Kan Proteinleri olan Fibrinojen, Albumin ve Gamma Globulin Serumu üretimi başlamıştır
• 1983 Yılında: Bacillus Calmette-Guerin – BCG veya Kuru Verem Aşısı üretimi başlamıştır.
• 1987 Yılında: Enstitü bünyesinde AIDS Araştırma ve Doğrulama Merkezi açılmıştır.
• 1992 Yılında: Enstitü bünyesinde Kan Ürünlerinin Viral İnaktivasyonu başlamıştır.

Refik Saydam Hıfzıssıhha Bina Mimarisi

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı’nın ikamet ettiği bina Türkiye Cumhuriyeti’nin mimarlık tarihinde oldukça öneme sahiptir. Binanın inşa edildiği dönemde yeterince kalifiye yerli mimar bulunmadığı için yabancı mimarlara yaptırılmıştı.

Yenişehir ile Dikimevi arasına 30 Nisan 1927 tarihinde inşaatına başlanan Hıfzıssıhha Enstitüsü, Theodor Jost tarafından tasarlanmıştır. Cumhuriyeti’nin ilk dönemlerinde sağlık hizmetleri konusunda kayda değer girişimlerden biri olarak önemli bir yeri bulunmaktadır. Theodor Jost’un ilk tasarladığı bakteriyoloji–kimyahane yani aşı üretim bölümü olarak inşa edilmiştir. Ek olarak, Robert Oerley’in tasarladığı Hıfzıssıhha Okulu ve merkez binası Rockefeller Vakfı’nın yardımıyla inşa edilmiştir. Ayrıca yapının girişinde demir ızgara üzerinde kadın sporcu rölyefi, 1930’daki modernizm stiline iyi bir örnektir.

Kanun Hükmünde Kararname

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, son olarak 663 sayılı “Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile 2 Kasım 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak, aynı kararname ile kurulan Türkiye Halk Sağlığı Kurumu’na (Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü) devredilerek Halk Sağlığı Laboratuvarı olarak hizmetlerine devam etmektedir.