Ön Çapraz Bağ Yaralanması

Ön Çapraz Bağ Yaralanması veya ÖÇB Yaralanması, sporcu rahatsızlığı olarak her yaştan birçok bireyde görülebilmektedir.

Genellikle bağın tamamen kopması veya yırtılmasından oluşan ÖÇB yaralanması en yaygın diz yaralanmalarından biridir. Dizin içindeki bağlardan biri olan Ön Çapraz Bağ – ÖÇB, femur adı verilen uyluk kemiğinin tibia olarak adlandırılan kaval kemiğinin ön tarafına birleştirir.

ÖÇB yaralanmalarının yaklaşık %70 – 84 arası spor ortamındaki hızlı yavaşlama gibi temassız bir mekanizmadan kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, bağ yaralanmaları genellikle diğer oyuncularla veya sabit nesnelerle doğrudan fiziksel temas olmaksızın gerçekleşmektedir.

Çoğunlukla temas sporu olan futbol ile kayak gibi ani durma-dönüş hareketleri içeren sporcularda ortaya çıkmaktadır. Ön çapraz bağ yaralanması rahatsızlıkları, doğru tedavi edilmediği takdirde hareket kabiliyeti azalmaktadır. Dolayısıyla, spor yaşamının yanı sıra günlük aktiviteleri olumsuz derecede etkilemektedir. Sıklıkla kadın sporcularda daha çok görülen ön çapraz bağ yaralanmaları, genellikle cerrahi yöntemlerle tedavi edilmektedir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞLAR NEDİR?

Uyluk, kaval ve ön diz kapağı kemiklerinden oluşan diz eklemindeki kemikleri birbirine bağlayan ve diz bölgesindeki kemikleri sabit ve bir arada tutan 4 birincil bağlardan oluşmaktadır. Diz eklemi içinde ön ve arka bağlar x ya da + şekli oluşturarak birbirinin içinden geçmektedir. Diz içinde yer alan çapraz bağlar diz bölgesinin ileri geri hareketleri ile tepe veya merdivenlerden aşağı inmenin yanı sıra dönme hareketlerini kontrol etmektedir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMASI NEDENLERİ

Genellikle spor yaralanmaları olarak bilinen ön çapraz bağ ve çapraz bağ yaralanmaları; ani dönüş, durma ya da yön değiştirmeler sonucu diz üzerinde oluşan stres ön çapraz bağ ve çapraz bağ yaralanmalarına neden olabilmektedir.

• Aniden durma, yavaşlama ve hızla yön değiştirme
• Atlama, sıçrama veya zıplama sonrasında dengesiz düşme
• Diz bölgesinin ani dönmesi
• Diz bölgesine darbe alınması
• Diz ekleminin fazla gerilmesi
• Temas ya da durma ve dönüş hareketleri sporlarında uygun olmayan ekipmanların kullanılması
• Hasar gören ön çapraz bağlarda doku kısmi ya da tamamen yırtılabilmektedir. Hafif yaralanmalarda ön çapraz bağ gerilmeye rağmen sağlam kalabilmektedir.

Son araştırmalarda kadın sporcular erkek sporculara göre ön çapraz bağ yaralanmaları daha sok görülmektedir. Ön çapraz bağ yaralanmaları kesin nedeni net olmamakla birlikte; bağlarda gevşekliğin artışı, fiziksel kondisyon, kas kuvveti, nöromüsküler kontrol adı verilen duyusal girdilere karşı dinamik yapıların bilinç altı aktivitesinin farklılıkları, bölgenin anatomik farklılığı, östrojenin yarattığı etkiler, leğen kemiği ve bacak hizasında farklılıklar olabilmektedir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMASI BELİRTİLERİ

• Diz bölgesinde şişme
• Dizin dengesizlik hissi ile üzerine ağırlık verilememesi
• Dizin hareket kabiliyetinin azalması
• Spor aktivitesi sırasında diz içinde ağrının yanı sıra patlama sesi gelmesi ve uyuşma hissi
• Yürürken rahatsızlık

ÖÇB yaralanmalarında menisküs yırtığı da yaşanabilmektedir. Ağrının yanı sıra diz bölgesinde kilitlenme yaşanması durumunda menisküs yırtığından şüphe edilebilmektedir. ÖÇB yaralanmaları sırasında diz bölgesinde oluşan baskı, dönme ve makaslama kıkırdak yaralanmalarına yol açabilmektedir.

Diz bölgesindeki ağrı ve şişlik ÖÇB yaralanmasının şiddetine bağlı olarak birkaç gün içinde geçebilmektedir. Bazı durumlarda, diz hareketlerinde normalleşme ve yürüme sırasında ağrı ortadan kalkabilmektedir. Ancak spora tekrar başlama sonrasında koşamama, durma ve dönme hareketlerinde zorlanmalar yaşanmaktadır. Bununla birlikte güvensizlik hissi ile birlikte diz bölgesinde boşalma hissi yaşanmaktadır.

Diz yaralanmaları benzeri belirtilere neden olabileceğinden, doğru teşhisi almak için Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı ve Spor Hekimliği tarafından muayene edilmesi gerekmektedir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMALARI TANI ve TEŞHİSi

Ön çapraz bağ yaralanmalarında Spor Yaralanmaları ve Diz Cerrahisi konusunda uzman Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı ile Spor Hekimi, diz bölgesinin tüm yapılarını kontrol etmektedir. Özellikle diğer dizle karşılaştırmasının yanı sıra dizde ağrılı durumlarda ilk muayene yeterli olmayabilmektedir. Dolayısıyla gelişen modern görüntüleme yöntemler ile manyetik resonans görüntüleme adı verilen MR yardımı ile değişiklikler tespit edilebilmektedir. Özellikle eşlik eden menisküs ve kıkırdakta görülen doku bozuklukluğu için tanı ve teşhis konulabilmektedir.

Spor Yaralanmaları ve Diz Cerrahisi konusunda uzman doktorun muayenesi sırasında hareket kabiliyeti ve eklem genel fonksiyonu değerlendirilmesi için lachman testi, ön çekmece testi, pivot-shift testi gibi diz bölgesini çeşitli pozisyonlara getirerek kontrol edilmektedir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMALARI TEDAVİSİ

Tedavi öncesi diz bölgesinde şişliğin inmesi sonrasında ortalama bir – iki hafta beklenmesi gerekmektedir. Bunun ardından tedavi seçeneklerini uzman doktor belirlemektedir. Ön çapraz bağ yaralanması, seviyesine bağlı olarak tedavi edilebilmektedir.

Uzmanlar muhtemelen bağ yaralanmalarından hemen sonra ameliyat olmayı önermemektedir. Ön çapraz bağ yaralanmalarında önce fizyoterapi ile rehabilitasyonu denenmesi önerilmektedir.

Hastanın günlük yaşamında önemli şikayetlere yol açmıyorsa ve spor yapmıyorsa cerrahi dışında tedaviler uygulanabilmektedir. Özellikle sporcuların ön çapraz bağ yırtığının tedavisinde cerrahi yöntemler uygulanmaktadır.

Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları Ameliyatsız Tedavi Yöntemleri

• Bandaj: Uzman kontrolünde ağrı ve şişlikler için diz bölgesine bandaj uygulanabilmektedir.
• Buz Tedavisi: Uzmanların önerdiği şekilde günde iki ya da üç defa 10-15 dakika diz bölgesinde uygulanan buz terapisi olumlu neticeler verebilmektedir.
• Fizik Tedavi: Diz bölgesindeki ağrı ve şişliklerin azalmasının ardından doktor gözetiminde fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulamalarına başlanabilmektedir. FTR uzmanının önerdiği özel egzersiz programları ile fizyoterapistler tarafından diz bölgesine fonksiyon kazandırılması ve diz bölgesini destekleyen kaslar güçlendirilmektedir. Aktif spor yapamayan bireyler ile ameliyatı önlemek veya geciktirmek isteyen ön çapraz bağ yaralanması yaşayanlar için fizik tedaviyle; ağrı ve şişliklerin azaltılması, denge ve çevikliğin geliştirilmesi, diz ve diz bölgesini destekleyen kasların güçlendirilmesi, eklem hareket açıklığının normalleştirilmesi ile yeniden yaralanma ihtimali en aza indirilebilmektedir.
• Dinlenme: Ön çapraz bağ yaralanması sonrasında diz bölgesi dinlendirme ile ağrı ve şişliğe fayda sağlanabilmektedir.
• Yükselti: Şişliği azaltabilmek için bacağın altına yükselti sağlayarak kalp seviyesinin üzerine kaldırılması fayda sağlayabilmektedir.

Ön Çapraz Bağ Yaralanması Cerrahi Yöntem Uygulamaları

ÖÇB yaralanması ameliyatı, diz bölgesindeki ön çapraz bağın işlevini geri kazandırmak için yapılan cerrahi yöntemdir. Ameliyat sırasında, yırtılmış olan bağ çıkarılması sonrasında dizin başka bir kısmından veya kadavradan alınan bir parça kasların kemiklere tutunmasını sağlayan bağlar ile değiştirilmektedir. Operasyon, diz ekleminin etrafında insizyon adı verilen küçük cerrahi cilt kesisi ile ayakta yapılan bir işlemdir. Ön çapraz bağ ameliyatları, eklem ve kemik cerrahi işlemleri konusunda uzman ortopedik cerrah tarafından yapılmaktadır.

Aktif spor yaşamı süren bireylerle genç hastalarda ÖÇB yaralanması tedavi uygulaması sıklıkla cerrahi yöntem uygulanmaktadır. Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanının belirlediği cerrahi yöntem öncesinde; aktif spor yaşamının sürüp sürmeyeceği, bağ yaralanmaları ve ön çapraz bağ ile birlikte menisküs gibi yaralanmalarının olup olmadığı, diz bölgesinin gevşekliği – dengesizliği – çökmesinin yanı sıra fiziksel olarak zorlu bir iş ve çalışma hayatı, günlük yaşama etkisi ve yaşa bağlı olarak değerlendirilmektedir.

Ameliyata ihtiyaç olmasını Ortopedi ve Travmatoloji cerrahının tavsiyeleri ile karar verilebilmektedir. Operasyon cerrahı, ön çapraz bağ yaralanması yaşayan bireylere ameliyatın artı ve eksileri konusunda bilgilendirmektedir.

Ön Çapraz Bağ Artroskopik Cerrahisi

ÖÇB yaralanmaları artroskopik adı verilen kapalı cerrahi yöntem ile gerçekleştirilmektedir. Artroskopik cerrahi; yaklaşık 1 cm boyutunda bir veya daha fazla ufak kesiden küçük bir kameranın diz bölgesine yerleştirilmesi ile yırtılan ön çapraz bağı farklı bağ ya da tendon kullanarak yeniden oluşturulmaktadır.

Böylelikle, artroskopik cerrahi ile oluşabilecek diz dönmeleri, yaşanan boşluk ve güvensizlik hissinin önüne geçilmektedir. Dolayısıyla aktif spor yaşamında güvenli kullanılabilecek bir diz elde edilmeye çalışılmaktadır.

Ön çapraz bağların yırtılmasının tekrar dikilmesi çok nadir yapılabilmektedir. Hastanın vücudundan ya da kadavradan başka bir tendon veya bağ kullanarak greft yapılar oluşturulmaktadır.

Greftler, otogreft adı verilen kişinin kendi vücudundan çıkarılan uyluk kemiğinin arkasındaki hamstring tendonları yaygın bir greft kaynağı olarak günümüzde en sık uygulanan tekniklerden biridir. Aynı zamanda allogreft olarak adlandırılan bir kadavradan ekstrakte edilerek hazırlanmış bir tendon veya bağ ile değiştirilerek uygulanan yöntemlerden biridir. Bazı durumlarda dizkapağından uyluğa bağlayan kuadriceps tendonu kullanılmaktadır. Ayrıca diz kapağı tendonu kullanılarak yapılan patellar tendonlar ameliyat sırasında ve sonrasında yarattığı sorunlar nedeni ile yaygın olarak kullanılmayan yöntemler arasındadır.

Tüm greft kaynaklarının avantaj ve dezavantajları bulunmakta olup, artroskopi ameliyatında hangi greftin kullanılacağı konusunda operasyonu gerçekleştirecek olan ortopedi ve travmatoloji cerrahı karar vermektedir.

ÖÇB yırtıklarında hastanın kendi dokusunun kullanılması kadavradan alınan greftlere göre daha olumlu sonuçlar vermektedir. Hastanın kendi dokusunun kullanılması sonrasında uyum sorunları ve hastalık taşıma gibi riskleri bulunmamaktadır. Ne var ki, bu dokuların sayı ve boyut olarak sınırlıdır. İnsan kadavrasından kullanılan greftlerde ise boyut ve sayı sınırlaması bulunmamaktadır. Özellikle bir ve üzerinde bağın yaralandığı durumlarda kadavradan alınan bağ ve tendonlar tercih edilmektedir. Dolayısıyla nadir de olsa hastalık taşıma riski, uyum sorunları ve pahalı olmaları kadavra üzerinden kullanılan greftler dezavantajlı olarak görülmektedir.

Ameliyattan sonra tam aktiviteye dönmek için 6 – 12 ay arasında sürmektedir. Ameliyattan sonra yoğun ve uzun bir fizyoterapi ve rehabilitasyon dönemi gerekli görülmektedir.