Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye

Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye; Tıbhane-i Amire adı ile Osmanlı Devletinin otuzuncu padişahı II. Mahmut döneminde, Hekim­başı Mustafa Behçet Efendi’nin gayretleri sayesinde 14 Mart 1827 tarihinde, İstanbul Vezneciler’deki Tulumbacıbaşı Konağı’nda ku­rulmuştur. Okulun nazırlığına Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi getirilmiştir. Tıbhane-i Amire 1827 – 1836 yılları arasında  Tulumbacıbaşı Konağı’nda gündüz eğitimi yapılmıştır. 1836 yılında Sarayburnu’nda Askeri Kışla olan Otlukçu Kışlası’na taşınmıştır. 9 Ocak 1832 tarihinde Osmanlı Ordusu’nun cerrah ihtiyacını karşılamak amacıyla Cerrahhane-i Mamure kurulmuştur.

Tıphane ve Cerrahhane’nin Birleşmesi

1839 yılında Tıphane ve Cerrahhane birleştirilerek, şimdiki Galatasaray Lisesi’nin bulunduğu yerdeki eski Enderun Mektebi’nin binası yeniden inşa edil­erek “Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane adı ile hizmet vermeye başlamıştır. “Adliye” kelimesi, adli mahlasıyla şiirler yazan II. Mahmut’a atfen verilmiş olup; “Şahane” kelimesi de imparotorluk anlamına geldiği için tercih edilmiştir. Tıbbiye’nin başına Viyanalı Dr. Charles Ambroise Bernard getirilerek; 17 Şubat 1839 tarihinde törenle açılmış olup, 11 Mart 1839 tarihinde yapılan ikinci bir törenle eğitime başlamıştır.

Eğitime başladıktan sonra 14 Mayıs 1839 tarihinde II. Mahmut okulu ziyaret etmiştir. 1840 yılında Meclis-i Umur-ı Tıbbiye kurulmuştur. 1841 yılında ilk olarak poliklinik açılmıştır. Okulun eğitim süresi yedi yıl ve fransızca tıp eğitimi verildiği için hekim yetiştirme açısından sıkıntı devam etmiştir. 1855 yılında 7 hekim, 1856 yılında 9 hekim mezun vermiş olup; öğrencilerden sadece biri Türk mezun olmuştur. Okulda Türk öğrenci sayısı yıllar geçtikçe azalmış, Türkçe eğitim çalışmaları yapılmış, ancak yabancı hocalar karşı çıkmıştır. Türk doktorlar Cemiyet-i İlmiyye-i Tıbbiye adı ile bir cemiyet kurarak Türkçe eğitim için mücadele etmeye başlamıştır.

1848 yılında Galatasaray’da bulunan Tıbbiye’nin binası yanınca, Haliç kıyısında bulunan Humba­rahane Kışlası’na taşınmıştır. 1865 yılında Humbarahane Kışlası’nda yaşanan kolera salgını nedeniyle, okul Hasköy’de bulunan Ger­geroğlu Konağına yerleşmiştir. Kolera salgını sona erince 1866 yılında Sirkeci Demirkapı‘da bulunan Taşkışla olarak bilinen Gülhane Kışlası’na taşınmıştır.

Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye-i Şahane’nin kurulması

Sivil hekim yetiştirmek amacıyla 1 Mart 1867 yılında Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye içerisinde “Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye-i Şahane” adı ile Türkçe eğitim veren  Sivil Tıbbiye kurulmuştur.

Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye kılıç kuşandı

Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye öğrencileri Sivil Tıp Okulu açılınca, 1869 yılından itibaren askeri kimlik kazanarak kılıç kuşanarak, maarif nazırlığına bağlanmıştır.

Demirkapı’da bulunan Tıbbiye’den mezun olan askeri hekimler, 1870 yılında faaliyete geçen Haydarpaşa Tatbikat-ı Tıbbiye-i As­keriye Mektebi‘nde bir yıl süreyle staj görmüştür. Askeri hekimler, dahiliye, hariciye ve göz hastalıkları ile ilgili eğitim almakta, askeri hekimlikle ilgili hiçbir eğitim almamıştır. 1877 – 1878 yıllarında Türk-Rus Harbi sırasında ordunun sağlık durumunun son derece kötü olması ve salgın hastalıkların ortaya çıkması nedeniyle Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye yetersiz olduğu düşüncesiyle kapatılmıştır.

Gülhane Askeri Tatbikat Mektebi ve Seririyat Hastanesi açıldı

1897 yılında Almanya ile yapılan protokol sonrasında; 1898 yılında Bonn Üniversitesi’nden Prof. Dr. Robert Rieder ve Hamburg Eppendorf Tıp Fakültesi asistanlarından Dr. George Deycke İstanbul’a gelerek, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane bünyesinde eğitimin iyileştirilmesi çalışmaları ile bir tedavi kurumu kurulması sürecinin birlikte yürütülmesine karar verilmiştir.

Askeri Tıbbiye’ye müdür olarak atanan Prof. Rieder Paşa, yardımcıları olarak Dr. George Deycke ile Prof. Dr. Raşit Tahsin Tuğsavul kliniğin idareciliğine atanmıştır. Prof. Tuğsavul, Alman profesörlere idari ve ilmi işlerde yardımcılık ve ter­cümanlık yapmıştır. Cerrahi Prof. Dr. Julius Wieting, Kadın Doğum Prof. Asaf Derviş, KBB Dr. Ziya Nuri Birgi, Ortopedi’ Hoffman, İç Hastalıkları Dr. Süleyman Numan, Anatomi Patoloji Dr. George Deycke, Cilt Hastalıkları Dr. Eşref Ruşen, Sinir hastalıkları Dr. Raşit Tahsin ve Fizik Tedavi Kliniği Dr. Şemsettin Ateş atanmıştır.

Prof. Rieder Paşa, ilk olarak askeri doktor­lar için yeni bir staj hastanesi yapmaya karar vermiştir. Almanya Hamburg Eppendorf Tıp Fakültesi Has­tanesi model alınarak,  Topkapı Sarayı bahçesinde bulunan Gülhane Askeri Rüştiye Mektebi dört ay içinde yenilenerek 150 yataklı hastaneye dönüştürülmüştür. Sultan II. Abdülhamid’in doğum günü olan 30 Aralık 1898 tarihinde “Gülhane Askeri Tatbikat Mektebi ve Seririyat Hastanesi” adı ile hizmete açılmıştır. Gülhane hizmet vermeye başlayınca, askeri tıbbiyeyi tabip asteğmen rütbesiyle bitiren askeri tabipler göreve gitmeden önce bir yıla indirilen staj süresini Gülhane’de tamamlamaya başlamış ve staj sonunda Tabip Teğmen görev yerlerine gitmiştir. 1894 yılında Almanya’ya gönderilen Askeri Tabipler Gülhane Askeri Tatbikat Mektebi ve Seririyat Hastanesi‘nin kadrosuna dahil edilerek güçlü bir kadro oluşturulmuştur.

Haydarpaşa Tıp Mektebi törenle açıldı

Profesör Rieder, 1902 yılında klinikleri yaptırdığı sırada inşaattan düşerek topal kalmasına sebep olmasına rağmen, koltuk değnekleriyle Gülhane’deki vazifesi ile Haydarpaşa’da bulunan kliniklerin inşaatını yaptırmıştır. Haydarpaşa Tıp Mektebi 6 Kasım 1903 tarihinde törenle açılışı gerçekleşmiştir. Profesör Rieder, o sıralarda ya­şadığı bazı sıkıntılar ve sakatlığından dolayı açılışa katılamamış ve 1904 yılında görevinden istifa ederek, vefatına kadar 1913 yılına kadar Almanya’da Bonn Üniversitesi’ndeki görevini sürdürmüştür.

Haydarpaşa Seririyat Pavyonları (klinik), alt katında Dr. Aleksandr Zoeros Çalikis dahiliye, üst katında  Dr. Celal Muhtar Özden cildiye, Dr. Esat Paşa’nın göz, Dr. Besim Ömer Paşa’nın doğum kliniği ve Dr. Cemil Paşa (Topuzlu) hariciye kliniği ve ameliyathane bulunmaktadır.

Gülhane Mü­samereyi Tıbbiyesi ve Tababet-i Hazira Dergisi 

Türkiye’de ve Gülhane’de 13 Kasım 1908 tarihinde daha sonra bilimsel toplantıların çekirdeğini oluşturduğu ilk defa tıbbi toplantılar “Gülhane Mü­samereyi Tıbbiyesi” adıyla Prof. Dr. Julius Wieting tarafından Perşembe günleri 15 günde bir düzenlenmeye başlanmıştır. Gülhane Mü­samereyi Tıbbiyesi işlenen dersler Tababet-i Hazira Dergisi adı ile İstanbul’da 16 Şubat 1909 tarihinde Dr. Şükrü Kamil Talimcioğlu tarafından yayınlanmaya başlanmıştır.

Meşrutiyet ilan edildi

1908 yılında Meşrutiyet ilan edildiğinde Askeri Tıbbiye‘nin kadrosu genişle­tilmiş, ancak Sivil Tıbbiye hoca ve maddi sıkıntılar yaşamıştır. Sivil Tıbbiye, 21 Kasım 1908 tarihinde Darülfünun Tıp Fakültesi adını alarak eğitim – öğretime başlayarak, Fakülte Reisliğine Cemil Topuzlu Paşa getirilmiştir. 14 Eylül 1909 tarihinde Darülfünun Tıp Fakültesi ve Askeri Tıbbiye birleştirilerek, Darülfünun-i Osmanî Tıp Fakültesi adını almıştır. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane‘nin fiilen kapatılmasından sonra geleneğin devam ettirilmesi için askeri öğrenciler eğitimlerini Darülfünun-i Osmanî Tıp Fakültesi bünyesinde, Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye‘nin idaresi ve harbiye nezaretine bağlanmıştır.

Darülfünun-i Osmanî Tıp Fakültesi‘nde Albay Hekim, Müdür, Müdür Muavini, Dahiliye Müdürü ve Müzakereci Hekim Subay bulunmakta olup; her yıl 60 askeri öğrenci alınıp, öğrencilere bir numara verilerek tıp fakültesine bildirilmiştir. Öğrenciler tıp fakültesinde sivil öğrenciler ile birlikte eğitim görmüştür. Fakülte birleştirildikten sonra alınan bir kararla Müderris Dr. İsmail Derviş Bey tarafından Fransa Lyon’daki Askeri Tıp Okulu model alınarak Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye kurulmuştu. Askeri tıp öğrencileri gündüzleri sivil öğrenciler ile eğitim görüyor, okul saatleri dışında yaşantıları Haydarpaşa Tıp Fakültesi’nde geçmiştir. Haydarpaşa Tıp Fakültesi bün­yesinde Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye idaresi kurularak, müdür olarak Dr. Ali Galip Bey getirilerek; beş yıl teorik, bir yıl klinik eğitimi ile askeri ve sivil tıp fakülteleri öğrencileri dersleri yine bir arada devam etmiş, ancak askeri öğrenciler binanın Kadıköy tarafındaki bölümünde yatmışlardır. Askeri tıp öğrencilerinin eğitim gördüğü her sınıf için bir dahiliye tabibi, iki mülazım ve derslere katılan müzakereci subaylar bulunmuş ve derslerden başka binicilik, askeri talim, beden eğitimi ve Fransızca eğitimler verilmiştir.

Askeri ve Sivil Tıbbiye Birleştirildi

1909 yılında Askeri ve Sivil Tıbbiye’nin birleştirilmesi sırasında Dr. Süleyman Numan, Dr. Kadri Raşit Anday ve Selanik Belediye Hastanesi Sertabibi Dr. Rıfat İnsel yer aldığı tasfiye komisyonu kurulmuş ve 150 öğretim üyesi kadro dışı kalmıştır. II. Meşrutiyet sonrası rütbeler­de de indirim yapıldı. Besim Ömer Akalın, Celal Nuri, Ziya Nuri Birgi, Asaf Derviş Bükey ve Mehmet Esat Işık gibi paşaların rütbeleri bir günde yarbaylığa indirilmiştir.

1918 yılının Aralık ayında Fransız işgali sırasında Gülhane Askeri Tatbikat Mektebi ve Seririyat Hastanesi üç gün içinde Gümüşsuyu Askeri Hastanesi’ne taşınmıştır. 23 Ağustos 1923 tarihinde “Gülhane Askeri Tıp Encümeni-i Âlisi” olarak adı değiştirilmiş ve 2 Ekim 1923 tarihinde Sarayburnu’nda eski yerine geri taşınmıştır. Cumhuriyet sonrası 1928 yılında Haydarpaşa Tıp Fakültesi’nde okuyan Askeri Tıbbiyeli öğrenciler daha iyi eğitim alabilmeleri için Haydarpaşa Askeri Hastanesi, 1932 yılına kadar Uygulama Hastanesi olarak öğrencilere hasta başında eği­tim verilmeye başlanmıştır.

Üniversite Reformu 

1933 Üniversite Reformu sonrası Askeri Tıbbiye Beyazıt semtinde bulunan İstanbul Üniversitesi taşınmış öğrencileri ise ilk olarak giriş kapısının yanındaki sarı bina, daha sonra Kadırga’da bulunan eski kışla içinde oluşturulan As­keri Tıbbiye Yurdu’nda kalmaya başlamıştır.

Gülhane

Gülhane, II. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine 21 Temmuz 1941 tarihinde Tabip Albay Niyazi İsmet yönetiminde Ankara Cebeci’de bulunan Mevki Askeri Hastanesi’ne ta­şınması ile adı “Gülhane Askeri Tababet Okulu ve Hastanesi” olmuştur. Genelkurmay tarafından hastanenin Gülhane adı kaldırılınca; General olan Prof. Dr. Abdülkadir Noyan‘ın gayretleri neticesinde, kurumun 1898 yılından itibaren yayınlarının “Gülhane” adıyla yaptığını ve “Gülhane” adının devam etmesini sağlamıştır.

Gülhane Askeri Tıp Akademisi

Gülhane 1945 yılnda Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin kurulmasında önemli bir görev üstlenerek; tıp fakültesinin kuruluşunda, kurucu kadrosunda 11 profesör görevlendirilmiştir. Gülhane, 1947 yılında Gülhane Askeri Tıp Akademisi (GATA) adını almış ve 1952 yılına kadar Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi ile ortak faaliyetlerini birlikte yürüterek 1953 yılında binalarını Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne devretmiştir.  GATA, bazı cerrahi klinikleri Dışkapı Mevki Askeri Hastanesi’nde kalmak üzere, Yedek Subay Okuluna taşınmıştır. GATA, Etlik semtindeki hizmet verdiği binaya 28 Ekim 1971 tarihinde taşınmıştır. 1909 yılında Askeri ve Sivil Tıbbiye’nin birleştirilmesi ile kapanan Askeri Tıbbiye GATA’ya bağlı olarak 7 Kasım 1980 tarihinde, yeniden açılmıştır. 1981 yılında Sivil Tıp Fakülteleri askeriye adına okuyan tüm tıp öğrencileri Askeri Tıp Fakültesi’ne naklederek, ilk mezunlarını 30 Haziran 1982 tarihinde vermiştir. Haydarpaşa Askeri Hastanesi 1 Ekim 1985 tarihinde Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi olarak hizmet vermeye devam etmiştir.

Genelkurmay Başkanlığı’na bağlı olarak çalışan Gülhane Askeri Tıp Akademisi ve sağlık hizmet birimleri 31 Temmuz 2016 tarihinde çıkarılan kanun hükmünde kararname ile “Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi” adıyla Sağlık Bakanlığı’na devredilmiş olup; Yükseköğretim birimleri olan “Gülhane Tıp Fakültesi“, “Gülhane Sağlık Bilimleri Enstitüsü“, “Gülhane Hemşirelik Yüksek Okulu” ve “Gülhane Sağlık Meslek Yüksek Okulu” Sağlık Bilimleri Üniversitesine devredilmiştir.