Hipokratist Sağlık Ansiklopedisi
Prof.Dr.Aziz Sancar, 8 Eylül 1946 tarihinde Savur, Mardin’de doğmuştur. Türk akademisyen, Biyokimyager, Moleküler Biyolog ve Nobel Kimya Ödülü alan Türk Tıp Bilim İnsanıdır.
Ailesi Oğuz Türkleri’nin Hasi kolundan olup Horasan’dan Mardin’e göç eden çiftçi baba Abdülgani Sancar ile annesi Meryem hanımın, sekiz çocuktan yedinci çocuğu olarak dünyaya gelen Aziz Sancar; ilk ve orta öğrenimini Savur, lise öğrenimini Mardin Lisesinde tamamlamıştır. 1963 yılında İstanbul Tıp Fakültesine giren Sancar, 1969 yılında birincilik derecesi ile mezun olmuştur.
1969 – 1971 yılları arasında Savur ilçesine bağlı Sürgücü Sağlık Ocağında hekimlik yapmıştır. Dr. Aziz Sancar, 1971 yılında kimyasal biyoloji lisansüstü eğitim programı için ABD’nin Maryland eyaletinin Baltimore şehrinde, ABD’nin özel statülü ilk araştırma üniversitesi olan Johns Hopkins Üniversitesine NATO – TÜBİTAK bursu ile gitmiştir. Yetersiz kalan İngilizcesi nedeniyle iletişim problemleri yaşayan Dr. Sancar; 1972 Temmuz’unda lisansüstü eğitim programını bırakarak Johns Hopkins Üniversitesi‘nden ayrılıp Savur’a geri dönmüştür. Dr. Aziz Sancar 6 ay Savur’da kalıp; 1973 yılının Şubat ayında TÜBİTAK‘ın tavsiyesi ile İngiltere‘ye Lancaster Üniversitesine gitmiştir. Fotoliyaz üzerine çalışmak isteyen Dr. Sancar, ABD’den daha geri düzeyde olan çalışma şartları nedeniyle TUBİTAK bursu kesilecek olmasına rağmen, fazla zaman kaybetmeden 1973 Temmuzu’nda ABD, Baltimore‘a Johns Hopkins Üniversitesi ve hemen ardından Dallas Teksas Üniversitesi‘nden Dr. Cloud S. Rupert‘in laboratuvarında 1974 yılının başlarında Moleküler Biyoloji bölümünde çalışmaya başlamıştır.
Dr. Aziz Sancar, 1975 yılında Dr. Claud S. Rupert ile izole ettirdiği değişkeni kullanarak fotoliyaz olarak adlandırılan Phr genini klonlayarak, geni taşıyan plazmitleri kategorize etmek için deney yapmaya başlamış ve genetik mühendisliği ile bakterilerde çok yüksek oranlarda çoğaltmıştır. Genin kodladığı enzim, ultraviyole ışıklarıyla zarar görmüş DNA‘nın onarımını yapmaktadır. 1976 yılında askerliğini yapmak için Türkiye’ye çağrılan Dr. Sancar; Diyarbakır Askeri Hastanesi‘nde askerliğini yapmıştır.
DNA Onarımı ve Doçentlik
Dr. Aziz Sancar, Türkiye’de gerçekleştirdiği bazı girişimler sonrası o yıllarda teknik imkanların yetersiz olduğu düşüncesi ile ABD’de araştırmalarına devam ederek önemli buluşlar gerçekleştirmektedir. Dr. Sancar; 1977 yılında ABD’ye dönerek Dallas Üniversitesi – Teksas’tan doktora derecesi alarak mezun olmuştur.
1977 yılında ABD’de genel olarak doktora derecesi alanlar mesleki kariyerlerine başlamak için başka bir çatı altında araştırmacı veya öğretim üyesi olması gerektiğinden; Teksas’tan ayrılması gereken Dr. Aziz Sancar, 1977 yılından sonra biyokimya alanında bir araştırmacı olan nişanlısı Gwendolyn Boles ile New York’a giderek üç laboratuvara başvurmasına rağmen kabul edilmemiştir. Doç. Sancar; Connecticut eyaletinin New Haven şehrindeki Yale Üniversitesi’nden Dr. W. Dean Rupp‘un laboratuvarında araştırmacı olarak teknisyen kadrosunda çalışmaya başlamıştır. 1978 yılında Gene dergisinde yayınlan ilk araştırma makalesi sonrasında iki yıl içinde nükleotid çıkarımlı onarımı sağlayan genlerini klonlamıştır. Aziz Sancar 1978 yılında Gwendolyn Boles ile evlenmiştir.
Dr. Sancar, geçmişi doktora dönemine ait dikkat çeken ilk makalesini 1979 yılının Ocak ayında yayınlamıştır. Günümüzde hala en fazla atıf alan yayınlarının başında gelen makalede; geliştirip ismini koyduğu “maxicell” (büyük hücre) tekniği ile buluşu yapıp ismini koyduğu “excinuclease/excision nuclease” (kesip çıkarma nükleazı) gibi iki terimi Oxford Biyokimya ve Moleküler Biyoloji Sözlüğü‘ne girmiştir.
Yale Üniversitesi‘nde olduğu dönemlerde fotoliyaz enzimi çalışmalarına bir süre kadar ara verip nükleotid kesim onarımı araştırmalarına başlamış olup; DNA onarımı konusunda doçentlik tezini tamamlamıştır.
Baş Araştırmacı Doç. Dr. Aziz Sancar
1982 yılında Kuzey Carolina’da Chapel Hill‘deki North Carolina Üniversitesinde, hibe başvurusu olumlu sonuçlanmış ve Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü bir araştırmasını desteklemiştir. Doç. Dr. Aziz Sancar, Baş Araştırmacı olarak kendi laboratuvarına üç gün içinde geçerek deneylerine başlamıştır. 1984 yılında North Carolina Üniversitesinin kadrosuna geçen Doç. Sancar; 1986 yılında NATO’dan araştırma hibesi almış ve 1987 yılında “nükleotit eksizyon onarımı“nın insan vücudundaki mekanizması ile ilgilenmeye başlayarak, biyokimyasal bir yaklaşım izlemeye karar vermiştir.
Biyokimya ve biyofizik alanında yaptığı çalışmalarıyla tanınan ABD‘de Kuzey Carolina Chapel Hill‘de North Carolina Üniversitesi biyokimya ve biyofizik bölümünde sürdürmektedir. 1997 yılında profesörlüğe yüklesen Aziz Sancar; 2020 yılı itibariyle 415’in üzerinde bilimsel makale ve bu makaleler ile yaptığı 12.000 atıf ve 33 kitapla bilimsel araştırmalarda; DNA onarımı, hücre dizilimi, kanser tedavisi ve biyolojik saat üzerinde çalışmalarını sürdürmektedir.
Prof.Dr.Aziz Sancar, kanser tedavisinde sirkadiyen saat diye adlandırılan dünyanın kendi ekseni etrafında yaklaşık 24 saat süren dönüşünün canlılar üzerinde oluşturduğu biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal ritimlerinin tekrar edilmesi olarak tanımlanan kullanımıyla ilgili ödüller almıştır.
2001 yılında Amerikan Kimya Cemiyeti tarafından verilen Kuzey Carolina Seçkin Kimyager Ödülü‘nü alan Prof. Sancar; 2005 yılında ABD Ulusal Bilimler Akademisi’ne seçilerek bu akademiye seçilen ilk Amerikalı Türk olmuştur. Profesör Aziz Sancar ve Gwen Sancar çifti ödülü aldıktan sonra, ABD’de okuyan Türk öğrencilerine yardım etmek amacıyla; Aziz & Gwen Sancar Vakfı‘nı kurarak, ABD’nin Kuzey Carolina eyaletinde “Carolina Türk Evi” isimli bir öğrenci misafirhanesi açmıştır.
Nobel Kimya Ödülü
Prof.Dr.Aziz Sancar, DNA‘nın onarılması ile ilgili yaptığı çalışmalardan dolayı ABD‘li Paul Modrich ve İsveçli Tomas Lindahl ile birlikte 2015 Nobel Kimya Ödülü‘ne layık görülmüştür.
Aziz Sancar nükleotid kesim onarımı alanında, Tomas Lindahl ile Paul Modrich DNA onarımı mekanizmaları olan bazı kesim onarımı ve yanlış eşleşme onarımını 30 yılı aşkın bir süredir birbirlerinden bağımsız olarak keşfederek, büyük oranda bakteri hücrelerinde çalışılmıştır. Temel mekanizmalar daha sonra insanlar dahil olmak üzere kompleks organizmalardan olan nükleotid kesim onarımı bozuklukları ile deri kanserleri arasında doğrudan nedensel ilişki bulunmuştur.
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından verilen Nobel Kimya Ödülü 10 Aralık’ta düzenlenen törende ödülü, İsveç Kralı XVI. Carl Gustaf tarafından Prof.Dr.Aziz Sancar’a takdim edilmiştir. Prof. Dr. Sancar, ödülü alırken “beni ödüle götüren Atatürk’ün ve Türkiye Cumhuriyeti’nin yaptığı eğitim devrimidir. Dolayısıyla bu ödülün sahibi Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden Anıtkabir Müzesi’dir” diyerek, Nobel Ödülünü ile madalya ve sertifikasını Anıtkabir‘e teslim etmiştir. Ödül, Anıtkabir‘deki Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi‘nde kendisine ayrılan özel alanda sergilenmektedir.
Ödül ve Başarıları
- Nobel Kimya Ödülü – 2015
- Vehbi Koç Ödülü – 2007
- Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) üyeliği – 2006
- ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyesi – 2005
- ABD Fen ve Sosyal Bilimler Akademisi – American Academy of Arts and Sciences Ödülü – 2004
- TÜBİTAK Bilim Ödülü – 1997
- ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü (NIH) Ödülü – 1995
- Amerikan Fotobiyoloji Derneği (ASP) Ödülü – 1990
- ABD Ulusal Bilim Vakfı (NSF) Genç Araştırmacı Ödülü – 1984
İletişim
Adres: 510 Meadowmont Village Circle #313, Chapel Hill, NC 27517
E-Posta: contact@sancar.org
Web: sancar.org
