Hipokratist Sağlık Ansiklopedisi
El Kanun fi t Tıb; İbn-i Sina – Avicenna tarafından Arapça olarak 1025 yılında 14 cilt olarak yazılmış tıp ansiklopedisidir.
El-Kanun fi’t-Tıb adlı eserini, 1012 yılında gittiği günümüzde İran‘ın Gülistan Eyaleti’ne bağlı Gürgan’da Büveyhi hanedanına ait Hemedan ve İsfahan’da bulunan saraylarında hekimlik yaptığı dönemde yazmaya başlamış ve çalışmasını 1025 yılında tamamlamıştır. İbn-i Sina‘nın kendi hekimlik deneyimlerine göre yazılmış olan eserin içeriği; Orta Çağ İslam tıbbı, Antik Yunan döneminden hekim Claude Galen, Antik Hindu tıp geleneğinin Sushruta Samhita – Charaka Samhita, Antik Arap ve Pers tıp geleneklerine dayanmaktadır. Tıp tarihinin en ünlü eserlerden biri olan El-Kanun fi’t-Tıb; bilinmekte olan en eski nüshası 1052 tarihli olup Ağa Han hanedanından Şiiliğin Nizari – İsmaili mezhebinin kırk dokuzuncu imamı Kerim Ağa Han‘ın oluşturduğu koleksiyonda yer almaktadır.
İbni Sina Tıp Kanunu Kitabı Latince ve İbranice basımı
El-Kanun, Arapça, “El-Kanun fi el-Tıbb – Tıbbın Kanunu – Tıpta Kanun“, Farsça, “Kanun” adı ile bilinmektedir. Eser, ilk kez 12. yüzyılda Latince “Canon Medicinae“, adı ile İtalyan çevirmen Gerard de Crenoma tarafından tercüme edilmiştir. 1279 yılında Avrupa’da İbranice’ye çevrilmiş ve tıp bilim insanları Arapça, Latince ve İbranice olan metinler kullanılarak her şekilde de yayınlanmıştır. El Kanunu Fit Tıb kitabının 15. yüzyılda İrlandaca dilinin yanı sıra; Latince ve İbranice tercümelerinin yeni sürümleri ile İtalya’da yeniden basımı yapılmış ve günümüzde Bologna Üniversitesi Kütüphanesi‘nde sergilenmektedir.
El-Kanun fi’t-Tıb Tıp Okullarında
İbn-i Sina‘nın en tanınmış eseri olan El-Kanun fi’t-Tıb; Fransa’nın Montpellier kentinde bulunan Université de Montpellier‘de 17. yüzyıla kadar kullanılmasının yanı sıra birçok tıp okulunda 19. yüzyılın başlarına kadar tıbbi otoritesini korumuş olmasının yanında Avrupa ve İslam coğrafyasında tıbbi standartları belirlemiştir. Tıp öğreniminin düzenlenmesi ve çağdaşlaşmasında önemli rol oynayan Kanadalı hekim ve Baronet Sir William Osler; “diğer tüm eserlerden daha uzun bir süre tıbbın incili olarak kaldığını” belirtmiştir. Kanun fit tıb; tıbbi prensipler günümüzde hala dünyanın çeşitli bölgelerinde bulunan tıp fakültelerinde tıp tarihi kapsamında yer almaktadır.
El Kanun fi t Tıb; tıp tarihinde ilk farmakope adı verilen tıbbi ilaçların dozları, formülleri ve kullanımlarını içeren listelere ait bilgilerin bulunduğu kitap olduğu da düşünülmektedir. Roma döneminde M.S. I. yüzyılda Anadolu’da Kilikia Bölgesi‘nde bugün Adana’ya yakın olan, Anazarbos‘da yaşamış hekim ve farmakoloji bilgini Pedanius Dioskorides‘in antik çağın en önemli farmasötik eserleri arasında gösterilen De Materia Medica‘dan alınmış ve El-Kanun fi’t-Tıb‘da yer alan “edviye-i müfrede” bölümünde bulunan maddelerin çoğu yaklaşık 760 ilacın uygulaması ve etkilerine dair yorumlara da yer verilmiştir.
İbni Sina Kanun Kitabı‘nda, hastalıkların sebebi ile sağlığın önemi ile; hastalıkların sebebi belirlenmeden, insan sağlığının iyileştirilmesi veya eski haline gelmesinin mümkün olmayacağını ifade etmiştir. Cerrahi müdahalelerde oral anesteziklerin kullanımı ile kanserin ilk aşamalarında tedavi edilmesini ve hastalıklı dokuların alınıp, tamamen temizlenmesi gerektiğini vurgulamıştır. Çevresel faktörler ile iklimlerin insan sağlığında etkisi ve diyetin önemini açıkladığı eserde; fizyoloji çalışmalarında sistematik deney ve ölçümün kullanımı, enfeksiyon hastalıklarda bulaşın yayılımını kontrol altına almak için karantina uygulaması, kanıt dayalı tıbbi uygulamalar, tıbbi klinik deneyler ile yeni tedavilerin etkinliğini test ederken bazı önyargı kaynaklarını azaltmayı amaçlayan bilimsel deneylerin yanı sıra; ilaçların maksimum etkisini gösteren testler, klinik farmakoloji, zihinsel bozukluklarla ilgilenen nöropsikiyatri, fizyolojik psikoloji ve belirli hastalıkların tanısında sendrom fikrini ortaya atması ve başlatılmasını sağlayan birçok tıbbi içeriğe eserinde yer vermiştir.
El-Kanun fi’t-Tıb Türkçe Tercümeleri
El-Kanun fi’t-Tıb, Osmanlı dönemi saray hekimlerinden Tokadi Mustafa Efendi’nin Tahbîzu’l-Mathûn ismi ile Osmanlı Türkçesi tercümesi; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hamidiye koleksiyonda El-Kanun fi’t-Tıb pdf formatında okunabilmesinin yanında İbni Sina el kanun fiṭ ṭıp pdf olarak indirilebilmektedir.
El-Kanun fi’t-Tıb günümüz Türkçesine; Tıp tarihi profesörü Esin Kahya tarafından 2014 yılında ilk kez tam metin halinde Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı için çevrilmiştir. Eser Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun Balgat’da başkanlık binasında ve Kızılay Kitap Satış Bürosunda satışta olup; emagaza-akm.ayk.gov.tr adresindeki e-mağazadan da satışa sunulmuştur.
Prof. Dr. Esin Kahya‘nın 5 cilt olarak çevirdiği El-Kanun fi’t-Tıb; birinci cilt tıbbın genel ilkelerinin yer aldığı dört kısımdan oluşan külliyat anatomi, çocuk bakımı ve eğitimi, basit ilaçlar ve ilaçlara dair deneysel çalışmalardan oluşan ikinci cilt müfredat, iç hastalıkları organlara ait hastalıkların yer aldığı üçüncü cilt teşrihat, ateşli ve bulaşıcı hastalıklar ile cilt problemleriyle ilgili dördüncü cilt cüziyat ve beşinci ciltte ilaç reçeteleri akrabadin tıp sözlüğü yer almaktadır.
