Bakteriyolojihane-i Şahane

Bakteriyolojihane-i Şahane, 1893 yılının Kasım ayında Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane‘nin bahçe içerisindeki kimya laboratuvarı‘nda kurulmuştur.

Bakteriyolojihane-i Şahane’nin kuruluşunun öncesinde o dönemde Osmanlı Devleti‘nde etkili olan kolera salgınının etkisi olmuştur. Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane’nin oluşturduğu komisyon sonrası bir bakteriyolojihane açılması düşünülmüş; Paris, Pasteur Enstitüsü’nden yardım istenmiş ve Dr. Andre Chantemesse İstanbul’a gelerek bunun bir gereklilik olduğunu II. Abdülhamid’e bildirmiştir. Kurumun başına Pasteur Enstitüsü‘nün uzmanlarından Dr. Maurice Nicolle‘ın yönetiminde açılmış ve önce Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane‟nin kimya laboratuvarında su analizleri yapılmaya başlanmıştır.

Bakteriyolojihane-i Şahane için Demirkapı’daki Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye‘nin bitişiğinde planları Dr. Maurice Nicolle‘ya ait ahşap binanın; laboratuvar ve derslikleri 1894 Nisan ayında tamamlandığında; çalışma odaları, büyük bir salon ve deneylerde kullanılacak hayvanlar için küçük ahırlar yapılmıştır.

Bakteriyolojihane-i Şahane Eğitimleri

Bakteriyolojihane-i Şahane eğitimleri, 1894 Aralık ayında fransızca olarak Dr. Nicolle tarafından askeri ve sivil tıp okullarından gelen öğrencilere teorik bakteriyoloji dersleri; kurs şeklinde 3 aylık dönemlerle haftada 3 gün de uygulamalı şekillerde eğitimler verilmiştir. İlk dersler sonrasında Dr. Nicolle, Yüzbaşı Dr. Ahmet Refik ile Yüzbaşı Dr. Ziyaseyfullah’ı asistan olarak yanına almıştır. Difteri serumu elde etme konusunda ise Dr. Nicolle, Alfort Yüksek Veterinerlik Okulu’nda difteri serumu elde etmeyi öğrenmiş olan Mustafa Adil’den yardım almıştır.

Bakteriyolojihane-i Şahane 1895 yılında difteri serumu ve aşı üretimine geçilmesiyle binanın yetersiz kalması nedeniyle Nişantaşı‘nda Süleyman Paşa Konağı’na taşınmıştır. Kolera salgını nedeniyle şehir suları analizi için Paris örneği bakteriyoloji servisi kurulmuş; sadece kolera tespitleri için değil diğer salgın hastalıkları da tanımada kullanılmıştır. Hayvan hastalıklarında da önemli iyileşmeler sağlandığı dönemde; zatürreye neden olan Pasteurella bakterisine karşı keçiler aşılandı. 1901 yılında sığırlarda verem, atlarda ruam hastalığının testinde kullanılan tüberkülin ve mallein maddeleri üretilmeye başlanmıştır.

Dr. Maurice Nicolle’nın Bakteriyolojihane-i Şahane‘nin bağımsız kalması; mali, idari ve araştırma alanlarında yetkilerin kendisinde olmasını istemesi ve yönetimle ters düşmesi sonucunda 1901 yılında istifa etmiştir. Dr. Nicolle ayrıldıktan sonra bir dönem İngiliz bakteriyolog Beach görevlendirilmiş ancak kısa bir zaman görev yapmış ve yerine bir fransız askeri hekim, Binbaşı Dr. Paul Ambroise Remlinger gelmiştir. Dr. Nicolle’nın karmaşık bir yapılanma içinde; aşı üretimi, kuduz sağaltımı ve veteriner mikrobiyolojinin içiçe geçmesi ile ilk olarak veterinerlik faaliyetlerini ayırarak Bakteriyolojihane-i Baytari adı ile ayrı bir birim altında yürütülmeye başlanmıştır.

Binbaşı Dr. Paul Ambroise Remlinger, Daü’l-kelp (kuduz) Ameliyathanesi ve Bakteriyolojihane’de yarı zamanlı olarak çalışmıştır. Dr. Remlinger’in araştırmaları dışında Karantina İdaresi sınavına girecek olan kişilere bulaşıcı hastalıklar, koruyucu uygulamalar hakkında dersler vermiştir.

Bakteriyolojihane-i Osmani

Bakteriyolojihane-i Şahane 1911 yılında Çemberlitaş’ta Yorgancıbaşı Konağı’na taşınmış adı Bakteriyolojihane-i Osmani olarak değiştirilmiş ve başına fransız Dr. Paul-Louis Simond getirtilmiştir.

Bakteriyolojihane-i Osmani; Balkan Savaşları sırasında Meclis-i Umur-ı Tıbbiye-i ve Sıhhiye-i Umumiye yönetimine girmiştir. Savaş sırasında hastalıklarda artış görülmesi üzerine Dr. Simond’un isteği ile Pasteur’ün torunu olan Louis Pasteur Valléry Radot İstanbul’a çağrılmıştır. Trakya ve Çatalca cephelerinde kolera taramaları ile şehir sularından örnekler alınarak incelemeler yapmışlardır. Dr. Paul-Louis Simond‘ın çalışmaları nedeniyle Sıhhıye Umumiye yönetimi tarafından “Meziyeti bilimsel keşifleriyle hizmetini takdiren” Mecidi Nişanı (II. Rütbe) ile ödüllendirmiştir. Uzun yıllar Pasteur Enstitüsü etkisinde olan kurum Fransızca yayınlarda L’Institut Pasteur de Constantinople adıyla geçmiştir.

14 Temmuz 1914 tarihinde bir Türk hekim olan Refik Güran Bakteriyolojihane-i Osmani‘nin başına getirilmiştir. 1922 yılından sonra kurum Daü’l-kelp (kuduz) Ameliyathanesi, Telkihhane, Kimyahane ve Sıhhi Müze ile birlikte İstanbul Hıfzısıhha Müessesi adı altında çalışmaya devam etmiştir.

1928 yılında Ankara’da Hıfzıssıhha Enstitüsü – Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı‘nın kurulması ile kurum İstanbul Bakteriyoloji ve Serum Müzesi olarak değiştirilmiştir. İstanbul’daki kurumun tüm birimleri Hıfzısıhha Enstitüsüne nakledilmesiyle birlikte Bakteriyolojihane-i Şahane kurumsal kimliğini kaybetmiştir.